- - Razlozi za donošenje Zakona o izmenama i dopunama
- - Najvažnije izmene i dopune odredaba ZPPPA
- - Podnošenje poreske prijave u slučaju pravnog lica koje prestaje da postoji u statusnoj promeni
- - Preciziranje načina prestanka poreske obaveze i detaljnije uređivanje načina računovodstvenog evidentiranja promena nastalih gašenjem dugovanog poreza
- - Načini prestanka poreske obaveze
- - Zastarelost poreske obaveze
- - Trajna nenaplativost poreza, otpis poreza i sumnjiva i sporna potraživanja
- - Ukidanje vanbilansnog poreskog računovodstva
- - Jednokratni otpis dugovanog poreza
- - Pravni osnov za uspostavljanje Evidencije fizičkih lica
- - Izmene u okviru mera zabrane vršenja promena u okviru privrednog subjekta u Agenciji za privredne register
- - Svako je dužan da poštuje pravnosnažni i izvršni akt Poreske uprave
- - Plaćanje dugovanog poreza nerezidenta iz inostranstva u stranoj valuti na devizni račun za uplatu poreza
- - Ukidanje diskrecionog prava Poreske uprave u postupku odobravanja odlaganja plaćanja dugovanog poreza
- - Izmene u okviru Jedinstvenog informacionog sistema lokalnih poreskih administracija
- - Prekršajne sankcije
Zakon o izmenama i dopunama objavljen je u "Službenom glasniku Republike Srbije", broj 94/2024 od 28. novembra 2024. godine i stupiće na snagu osmog dana od dana objavljivanja, odnosno 6. decembra 2024. godine, a primenjivaće se od 1. januara 2025. godine, izuzev odredaba u vezi sa uvođenjem evidencije fizičkih lica u poreske svrhe, u vezi sa plaćanjem poreza u stranoj valuti od strane nerezidenta, odredbe u vezi odlaganja plaćanja dugovanog poreza, odredaba u vezi sa novim članom 115g Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji ("Sl. glasnik RS", br. 80/2002, 84/2002 - ispr., 23/2003 - ispr., 70/2003, 55/2004, 61/2005, 85/2005 - dr. zakon, 62/2006 - dr. zakon, 63/2006 - ispr. dr. zakona, 61/2007, 20/2009, 72/2009 - dr. zakon, 53/2010, 101/2011, 2/2012 - ispr., 93/2012, 47/2013, 108/2013, 68/2014, 105/2014, 91/2015 - autentično tumačenje, 112/2015, 15/2016, 108/2016, 30/2018, 95/2018, 86/2019, 144/2020, 96/2021, 138/2022 i 94/2024 - dalje: ZPPPA)
koje uređuju sumnjiva i sporna potraživanja, odredbe u vezi sa brisanjem vanbilansnog poreskog računovodstva, kao i odredaba u vezi sa nadležnošću organizacionih jedinica Poreske uprave, koje se primenjuju od 1. januara 2026. godine.
Ustavni osnov za donošenje ovog zakona nalazi se u članu 97. tač. 6) i 15) Ustava Republike Srbije ("Sl. glasnik RS", br. 98/2006 i 115/2021), prema kojima Republika Srbija, između ostalog, uređuje poreski sistem i obezbeđuje finansiranje ostvarivanja prava i dužnosti Republike, utvrđenih Ustavom i zakonom.
Napominjemo da je ZPPPA donet u novembru 2002. godine i počeo je da se primenjuje od 1. januara 2003. godine.
Ovim sveobuhvatnim procesnim zakonom uređen je postupak utvrđivanja, naplate i kontrole poreza i sporednih poreskih davanja kao javnih prihoda na koje se taj zakon primenjuje, prava i obaveze poreskih obveznika, registracija poreskih obveznika uvođenjem poreskog identifikacionog broja (PIB), poreska krivična dela i prekršaji. Utvrđena je i nadležnost i organizacija Poreske uprave kao organa uprave obrazovanog u sastavu Ministarstva finansija Republike Srbije.
Razlozi za donošenje Zakona o izmenama i dopunama
Najvažniji razlozi za izmene i dopune odredaba ZPPPA su:
- 1. preciziranje osnova prestanka poreske obaveze i detaljnije uređivanje načina računovodstvenog evidentiranja promena nastalih gašenjem dugovanog poreza,
- 2. uspostavljanje pravnog osnova za vođenje evidencije o fizičkim licima za poreske svrhe u skladu sa propisima o zaštiti podataka o ličnosti,
- 3. stvaranje pravnih pretpostavki za funkcionalnu organizaciju Poreske uprave,
- 4. pravičniji način uređivanja novčanih sankcija za poreske prekršaje kod kojih je moguća primena prekršajnog naloga uz uvažavanje stepena štetne posledice koja je pričinjena budžetu radnjom konkretnog prekršaja,
- 5. preciziranje i pravnotehničko usaglašavanje normi.
Preciziranje osnova prestanka poreske obaveze i detaljnije uređivanje načina računovodstvenog evidentiranja promena nastalih gašenjem dugovanog poreza
Cilj preciziranja odredaba o prestanku poreske obaveze i povezanim institutima je da omogući doslednu primenu ZPPPA i poveća efikasnost rada Poreske uprave uz istovremeno povećanje pravne sigurnosti poreskih obveznika. Ovim izmenama stvara se pravni osnov za uspostavljanje jasnih pravila za sprovođenje računovodstvenih promena u odnosu na prirodu i status potraživanja, čime se Poreskoj upravi omogućava preduzimanje adekvatnih mera naplate u odnosu na konkretne dugovane poreze i lica koja su u skladu sa zakonom odgovorna za ispunjenje poreskih obaveza, kao i isknjižavanje iz poreskih evidencija poreskih potraživanja za koja je prestalo pravo ili nastupila faktička nemogućnost Poreske uprave da ih naplaćuje.
Uspostavljanje pravnog osnova za vođenje evidencije o fizičkim licima za poreske svrhe u skladu sa propisima o zaštiti podataka o ličnosti
Zakonom o izmenama i dopunama obezbeđuje se pravni osnov za obradu podataka o ličnosti ustanovljavanjem odgovarajuće nadležnosti Poreske uprave, koji je ovlašćuje da obrađuje lične podatke i onih lica koja nisu poreski obveznici u smislu definicije postojećeg ZPPPA, a čija obrada je neophodna radi identifikacije potencijalno neregistrovanih poreskih obveznika, provere poštovanja propisa, ocene ispunjenosti uslova za ostvarivanje prava i utvrđivanje obaveza u poreskim postupcima po zahtevu stranke i po službenoj dužnosti, kao i efikasnog izvršavanja svih upravnih poslova u okviru poverenih nadležnosti.
U cilju usaglašavanja ZPPPA sa Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti ("Sl, glasnik RS", br. 87/2018) u pogledu prikupljanja, držanja, obrade i korišćenja podataka o ličnosti, novousvojenim odredbama se uređuje svrha obrade, vrste podataka, način korišćenja i rokovi čuvanja podataka, uz uvažavanje činjenice da se mogu obrađivati samo podaci čija je obrada dozvoljena i koji su potrebni, podesni i srazmerni određenoj svrsi obrade.
Stvaranje pravnih pretpostavki za funkcionalnu organizaciju Poreske uprave
Organizacionim izmenama Poreske uprave olakšava se uspostavljanje jasnih odrednica funkcionalne odgovornosti poreske administracije, uz uvažavanje načela minimizacije troškova poreskih obveznika u poštovanju poreskih propisa, kao i Poreske uprave u sprovođenju poreskih propisa. Sledstveno, mesna nadležnost organizacionih jedinica Poreske uprave opredeljena aktom o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u Poreskoj upravi, stvara pretpostavke i za delotvorno izvršenje poslova i efikasnije ostvarivanje prava poreskih obveznika.
Pravičniji način uređivanja novčanih sankcija za poreske prekršaje kod kojih je moguća primena prekršajnog naloga uz uvažavanje stepena štetne posledice koja je pričinjena budžetu radnjom konkretnog prekršaja
Propisivanjem novčanih kazni u fiksnom iznosu, čija visina zavisi od visine iznosa neplaćenog poreza, postiglo bi se da novčana kazna bude izrečena u zavisnosti od visine neplaćenog poreza i na taj način bi svrha kažnjavanja poreskih obveznika za prekršaje koji predstavljaju veću društvenu opasnost (veći iznosi neplaćenog poreza) bila ostvarena kroz sankcionisanje okrivljenog većim iznosima novčanih kazni.
Preciziranje i pravnotehničko usaglašavanje normi potrebno je da bi se primena ZPPPA realizovala sa što manje tumačenja, a time i efikasnije i doslednije sprovodio poreski postupak
Ovim izmenama i dopunama, između ostalog, preciziraju se odredbe ZPPPA koje se odnose na ispunjenje obaveze pravnog lica koje prestaje da postoji u statusnoj promeni, odredbe u vezi sa diskrecionim odlučivanjem o zahtevu za odlaganje plaćanja dugovanog poreza, uređuje se i mogućnost nerezidentima da plaćanja svih javnih prihoda koje administrira Poreska uprava vrše iz inostranstva u stranoj valuti i dr.
Najvažnije izmene i dopune odredaba ZPPPA
Funkcionalna organizacija i mesna nadležnost Poreske uprave
Društvena vrednost koju svojim doslednim efikasnim i stručnim poslovanjem stvara Poreska uprava je poverenje i poštovanje poreskih obveznika i opšte javnosti, ne samo kao izraz odnosa prema njoj kao organizaciji, već i prema ukupnom poreskom sistemu i državi u celini. Stoga je transformacija Poreske uprave u savremenu, efikasnu i stručnu poresku administraciju opredeljenje Republike Srbije, a predložene izmene i dopune ZPPPA jedan od koraka u ostvarivanju ovog cilja.
U tom cilju, usvojen je Program transformacije Poreske uprave za period 2021 - 2025. godine (dalje: Program transformacije) koji predstavlja nastavak procesa reforme poreske administracije u Republici Srbiji započet pre više godina usvajanjem Programa transformacije.
Svrha Programa transformacije je da definiše put kojim će se doći do ostvarivanja konačnog cilja reforme Poreske uprave, a to je stvaranje moderne i efikasne institucije koja obezbeđuje i ima sledeća svojstva:
1. održive i predvidive javne finansije;
2. Poreska uprava nevidljiva za poreskog obveznika, a prisutna i dostupna na svakom mestu, u svakom trenutku i pruža digitalnu uslugu potpuno prilagođenu poreskom obvezniku;
3. Poreska uprava integrisana u prirodno, poslovno okruženje poreskog obveznika.
Funkcionalna centralizacija bitna je pretpostavka povećanju efikasnosti poreskog organa, koja podrazumeva organizaciju rada organizovanu prema zadacima i kompetencijama, a ne prema teritoriji. Ona podrazumeva da je teritorijalni raspored zaposlenih određen načelom minimizacije troškova poreskih obveznika i Poreske uprave, a ne propisanom mesnom, odnosno teritorijalnom nadležnošću.
S tim u vezi, odredbama Zakona o izmenama i dopunama propisuje se da se nadležnost organizacionih jedinica Poreske uprave (mesna nadležnost) utvrđuje aktom o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u Poreskoj upravi, dok se u ostalim članovima vrši odgovarajuće pravnotehničko usaglašavanje odredaba ZPPPA, čime se obezbeđuju pravne pretpostavke za funkcionalnu organizaciju Poreske uprave.
Ovim zakonom propisuje se i uvođenje uniforme kao osnovnog obeležja poreskih službenika na jedinstvenom poreskom mestu, kao i poreskih službenika koji postupaju po zahtevima poreskih obveznika za izdavanje poreskih uverenja. Izgled uniforme kao i slučajevi u kojima se koristi propisuje podzakonskim aktom ministar nadležan za poslove finansija.
Naime, Poreska uprava nastoji da merama koje preduzima, podigne i učvrsti ugled institucije od primarnog značaja za funkcionisanje državnog sistema. Imajući u vidu da je poreskom obvezniku koji dođe u filijalu Poreske uprave, prvi kontakt sa poreskim službenikom upravo kontakt sa službenikom na jedinstvenom poreskom mestu, od izuzetnog je značaja utisak koji će tom prilikom stvoriti o ovom organu.
Vodeći računa o tome da je neophodno, da bi ovakva organizacija zaživela, da se izvrše izmene kako materijalnih poreskih propisa, tako i podzakonskih akata u delu odredaba kojima je utvrđena mesna nadležnost, kao i uvođenje pune automatizacije i digitalizacije u poslovne funkcije Poreske uprave (utvrđivanje, naplata i kontrola poreza), primena ovih odredaba ZPPPA propisana je počev od 1. januara 2026. godine.
Dodatno, dopunom člana 160. ZPPPA vrši se proširivanje nadležnosti Poreske uprave na taj način što se dodaju i poslovi vršenja analize poreskih rizika i procene poreskog jaza, a imajući u vidu da se novi poslovni model bazira na analizi rizika i upravljanju podacima, kao osnovi za većinu poslovnih funkcija Poreske uprave. Propisuje se i izmena člana 160. tačka 8) ZPPPA tako da je Poreska uprava nadležna i za primenu međunarodnih poreskih ugovora, čime nadležnost, pored bilateralnih, obuhvata i multilateralne međunarodne poreske ugovore.
Usvojene izmene u ovom delu ZPPPA predstavljaju deo neophodnih promena pravnog okvira koji treba da omogući organizaciju i funkcionisanje Poreske uprave u skladu sa navedenim načelima.
Podnošenje poreske prijave u slučaju pravnog lica koje prestaje da postoji u statusnoj promeni
Imajući u vidu da je u praksi bilo dosta nesporazuma i otvorenih pitanja u vezi sa poreskopravnom situacijom koja može nastati u slučajevima kada pravno lice prestaje da postoji u statusnoj promeni, sprovedenoj saglasno odredbama zakona koji uređuje privredna društva, a postoji obaveza podnošenja poreske prijave za to društvo i rok za podnošenje poreske prijave nastupa nakon izvršenog brisanja, izvršena je dopuna u članu 21. stav 7. ZPPPA koja propisuje da u slučaju pravnog lica koje prestaje da postoji u statusnoj promeni, poresku prijavu propisanu drugim poreskim zakonom, a čiji rok za podnošenje nastupa nakon izvršenog brisanja pravnog lica, podnosi zakonski zastupnik pravnog sledbenika ili drugo lice u skladu sa zakonom.
Saglasno navedenom, usvajanjem izmena i dopuna člana 63. zakona koji uređuje oporezivanje dobiti pravnih lica (koje je Narodna skupština takođe usvojila na sednici 27.11.2024. godine), a u skladu sa izmenom propisanom ZPPPA, utvrđena je obaveza da poresku prijavu za privredno društvo koje je prestalo statusnom promenom, podnose pravni sledbenici tog društva, čime se u znatnoj meri olakšava pravnim sledbenicima da izvršavaju poreske obaveze i ostvaruju prava koja se odnose na njihove pravne prethodnike utvrđene poreskim propisima.
U slučaju statusne promene koja ima za posledicu prestanak društva, poreska prijava podnosi se u roku od 60 dana od dana upisa statusne promene u nadležnom registru, a podnosi je pravni sledbenik društva koje je prestalo da postoji u statusnoj promeni. Ukoliko ima više pravnih sledbenika poresku prijavu podnosi zakonski zastupnik društva koje prestaje da postoji usled statusne promene.
Preciziranje načina prestanka poreske obaveze i detaljnije uređivanje načina računovodstvenog evidentiranja promena nastalih gašenjem dugovanog poreza
Kao što smo već rekli, Zakonom o izmenama i dopunama, pre svega, preciziraju se osnovi prestanka poreske obaveze i njihove računovodstvene posledice.
Uz već postojeće osnove (namirenje dugovanog poreza naplatom i zastarelost duga) i preciziranje uslova za otpust dugovanog poreza (a ne otpis, kao računovodstvena tehnika), kao osnov za prestanak poreskog duga, uvodi se i njegova trajna nenaplativost, pri čemu se jasno utvrđuju uslovi pod kojima određeni poreski dug postaje nenaplativ (prestanak poreskog obveznika, nepostojanje lica odgovornog za ispunjenje njegovih obaveza i naplata potraživanja nije obezbeđena založnim pravom).
Posledično, sprečava se neopravdano povećanje obaveza u poreskom računovodstvu koje se ne mogu naplatiti od dužnika, jer je isti prestao da postoji, a ne postoji mogućnost da ih Poreska uprava naplati od drugog lica ili aktivira sredstva obezbeđenja, čime se obezbeđuju pretpostavke za tačnost i ažurnost poreskog računovodstva koje su osnovni preduslovi za automatizaciju procesa prijema i obrade plaćanja, poreskog računovodstva i naplate dugovanog poreza.
Načini prestanka poreske obaveze
Novousvojenim odredbama člana 23. ZPPPA propisano je da Poreska obaveza prestaje:
- 1. naplatom poreza;
- 2. zastarelošću poreza, izuzev poreskih obaveza koje su obezbeđene zalogom ili hipotekom upisanom u nadležni registar;
- 3. otpustom poreza;
- 4. nastupanjem trajne nenaplativosti poreza.
Istekom roka zastarelosti, neplaćeni porez i sporedna poreska davanja obezbeđeni zalogom ili hipotekom mogu se namiriti samo iz opterećene stvari, ako je zaloga ili hipoteka upisana u nadležni registar.
U slučaju zastarelosti i trajne nenaplativosti Poreska uprava donosi rešenje o prestanku poreske obaveze zbog zastarelosti, odnosno usled nenaplativosti poreske obaveze.
1) Prestanak poreske obaveze naplatom poreza podrazumeva izmirenje dugovanog poreza na zakonom propisani način (uplata novca, kompenzacija, davanje umesto plaćanja, odnosno zamena ispunjenja, konverzija poreskog potraživanja u trajni ulog Republike Srbije u kapitalu poreskog obveznika).
Svi načini naplate poreza evidentiraju se u poreskom računovodstvu na osnovu odgovarajuće računovodstvene isprave (izvod Uprave za trezor o uplati novca, odgovarajući akt kojim se uređuje nenovčano izmirenje i sl.).
2) Zastarelost poreza nastupa protekom roka utvrđenog zakonom i znači prestanak prava Poreske uprave na utvrđivanje i naplatu poreza i sporednih poreskih davanja. Porez plaćen pošto je nastupila zastarelost ne predstavlja prirodnu obligaciju, s obzirom na prirodu poreskopravnog odnosa kao odnosa javnog prava, te dobrovoljno plaćanje poreske obaveze za koju je nastupila apsolutna zastarelost nema jednake posledice kao dobrovoljno plaćanje obaveze u privatno-pravnom odnosu koje predstavlja prirodnu obligaciju.
Kod prirodne obligacije, dobrovoljno plaćena obaveza se smatra odricanjem od zastarelosti, te namiruje zastareli dug, a dužnik ne može zahtevati povraćaj uplaćenog iznosa.
U slučaju dobrovoljnog plaćanja zastarele poreske obaveze kod javno-pravnog odnosa, poreski obveznik ima pravo na povraćaj tako plaćene obaveze, odnosno tom uplatom može izmiriti dospele poreske obaveze koje nisu zastarele.
3) Otpust poreza predstavlja prestanak poreske obaveze i osnovi za otpust poreza su isti kako je sada uređeno odredbama st. 1-3. člana 115. ZPPPA (prema odluci Vlade Republike Srbije), samo je predložen termin koji odgovara suštini takve odluke, jer poreska obaveza suštinski ne prestaje knjigovodstvenim otpisom, već otpustom (oprostom) duga od strane Vlade, dok se prestanak poreske obaveze računovodstveno evidentira metodom otpisa.
Dakle, u članu 115. ZPPPA, termin "otpis" se zamenjuje terminom "otpust", jer on tačno odgovara odluci Vlade kojom se uređuje ovaj član ZPPPA, za razliku od termina "otpis" koji označava računovodstvenu tehniku koja se može primeniti i u drugim slučajevima propisanim zakonom.
4) Prestanak poreske obaveze usled nastupanja trajne nenaplativosti proglašava Poreska uprava rešenjem, po sprovedenom postupku u kome se utvrđuju relevantne činjenice u zavisnosti od osnova prestanka poreskog obveznika (primera radi, stečaj okončan bankrotstvom, likvidacijom, prinudnom likvidacijom...), kao i u slučaju zastarelosti.
Izuzetno, zastarela poreska obaveza koja je obezbeđena zalogom ili hipotekom koja je upisana u nadležni registar, može se naplatiti iz opterećene stvari s obzirom da se takva poreska obaveza ne smatra prestalom protokom vremena u kome bi prema opštim pravilima Poreska uprava izgubila pravo da naplaćuje takvo potraživanje.
Predmetna izmena zapravo predstavlja usaglašavanje ZPPPA u pogledu prava Poreske uprave, kao poverioca sa zastarelim potraživanjem, sa pravima ostalih založnih poverilaca u odnosu na naplatu zastarelih potraživanja, a shodno materijalnom zakonu kojim se uređuje hipoteka radi obezbeđenja i naplate potraživanja.
Članom 26. stav 1. Zakona o hipoteci ("Sl. glasnik RS", br. 115/2005, 60/2015, 63/2015 - odluka US i 83/2015) koji uređuje zastarela potraživanja, propisano je da hipotekarni poverilac može da se namiri iz vrednosti hipotekovane nepokretnosti i posle zastarelosti obezbeđenog potraživanja.
Imajući u vidu navedeno, Poreskoj upravi kao poveriocu daju se ovlašćenja koja je izjednačavaju sa poveriocima iz privatno-pravnog odnosa, čime se štiti budžet i neposredno obezbeđuje zaštita javnog interesa u odnosu javnog prava.
ZA CELOKUPAN TEKST
PRETPLATITE SE NA
Časopis Pravnik u privredi i pravosuđu
BESPLATNO PRELISTAJTE poslednji broj časopisa
Pravo u privredi i pravosuđu