Zastarevanje prava na naplatu potraživanja predstavlja gubitak mogućnosti naplate potraživanja prinudnim putem. Pravni poredak omogućava pravnim subjektima sudsku zaštitu kada je u pitanju naplata potraživanja. Međutim, ukoliko poverioci ne koriste ovu mogućnost u zakonom predviđenom roku, nastupa zastarelost i time se gubi mogućnost sudske zaštite te potraživanja postaju naturalna, odnosno nastavljaju da postoje kao takva, ali više ne postoji mogućnost njihove naplate prinudnim putem - mogu biti izmirena isključivo voljom dužnika.
Dakle, institut zastarelosti potraživanja je zasnovan na načelu pravne sigurnosti, kome je data prednost u odnosu na načelo savesnosti i poštenja. Smatra se da je neaktivnost poverioca, koji je mogao ostvariti svoja prava u predviđenom roku, pokazatelj da on nije zainteresovan za naplatu svog potraživanja.
Materiju zastarelosti potraživanja uređuje Zakon o obligacionim odnosima ("Sl. list SFRJ", br. 29/78, 39/85, 45/89 - odluka USJ i 57/89, "Sl. list SRJ", br. 31/93 i "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja - dalje: ZOO), kao matični zakon, međutim postoji još niz drugih, posebnih zakona koji propisuju rokove zastarelosti pojedinih potraživanja. U skladu sa pravnom maksimom Lex specialis derogat legi generali, u tim situacijama, se primenjuju rokovi propisani posebnim zakonima.
Takođe, Republika Srbija je i potpisnica Konvencije o zastarelosti potraživanja u oblasti međunarodne kupoprodaje robe ("Sl. list SFRJ - Međunarodni ugovori", br. 5/78 - dalje: Konvencija) te se na potraživanja nastala između privrednih subjekata koja imaju poslovna sedišta u državama pristupnicama Konvencije primenjuju rokovi iz ove konvencije (ukoliko nisu odabrali drugo merodavno pravo).
Pojam zastarelosti
ZOO u Glavi IV - Prestanak obaveza, čl. 360. do 393, definiše pojam zastarelosti i propisuje:
- opšta pravila primene ovog instituta, kao i
- pravila prekida,
- zastoja i
- vremena potrebnog za zastarelost.
Članom 360. zastarelost je definisana kao prestanak prava (poverioca) da zahteva ispunjenje obaveze. Dakle, kao što je o tome bilo reči i u uvodu, prema ovoj normi, zastarelost dovodi do prestanka prava poverioca da zahteva ispunjenje obaveze ne i do prestanka obaveze. Obaveza će i dalje postojati, ali poverilac neće imati pravnu zaštitu države u naplati svog zastarelog potraživanja. Ukoliko dužnik ispuni zastarelu obavezu, nema pravo da zahteva da mu se vrati ono što je dao.
Da bi dužnik ostvario uspeh u sudskom postupku naplate potraživanja, nije dovoljno da "samo" prođe zakonom predviđeni rok u okviru kojeg poverioci nisu zahtevali ispunjenje svog potraživanja. Potrebno je da dužnik istakne prigovor zastarelosti, zbog toga što na zastarelost sud ne pazi po službenoj dužnosti.
Zastarelost počinje da teče po dospelosti potraživanja, odnosno od prvog dana posle dana kada je poverilac imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze. Nakon proteka predviđenog roka potraživanje zastareva. Nakon tog momenta, poverilac ima vrlo "sužen izbor" pravnih instrumenata kojima se može služiti kako bi realizovao svoje potraživanje, većina mogućnosti naplate zavisi od volje ili ponašanja dužnika.
Već smo naveli da se može dogoditi (a u praksi se i događa) da dužnik izmiri svoju zastarelu obavezu kako bi npr. očuvao svoj poslovni ugled. Moguće je i da dužnik neznajući da je potraživanje zastarelo isto izmiri. U oba slučaja poverilac će biti namiren, a dužnik ostati bez prava na povraćaj datog.
Dužnik se može i odreći zastarelosti, nakon proteka vremena predviđenog za zastarelost. Ukoliko dužnik pismeno prizna postojanje zastarele obaveze smatraće se da se odrekao od zastarelosti. Takođe, odricanjem od zastarelosti smatraće se i davanje zaloge ili bilo kog drugog obezbeđenja za zastarelo potraživanje.
Kad protekne vreme zastarelosti, poverilac čije je potraživanje obezbeđeno zalogom ili hipotekom je u izglednijoj situaciji od poverioca čije potraživanje nije obezbeđeno, on se, naime, može namiriti iz opterećene stvari, ako je drži u rukama ili ako je njegovo pravo upisano u javnoj knjizi.
Zastarela potraživanja kamata i drugih povremenih davanja ne mogu se namiriti ni iz opterećene stvari.
Potraživanja poverilaca prema članovima društva po okončanju likvidacije zastarevaju u roku od tri godine od dana brisanja društva iz registra.
Opšte i posebne rokove zastarelosti propisane različitim zakonima predstavljamo u sledećem tabelarnom prikazu:
| Potraživanje | Vreme potrebno za zastarelost |
|---|---|
| Opšti rok zastarelosti | 10 (deset) godina |
| Povremena potraživanja | 3 (tri) godine |
| Pravo iz koga proističu | 5 (pet) godina |
| Međusobna potraživanja iz ugovora o prometu robe i usluga | 3 (tri) godine |
| Potraživanje zakupnine | 3 (tri) godine |
| Potraživanje naknade štete | 3 (tri) godine |
| Apsolutna zastarelost (Potraživanje naknade štete) | 5 (pet) godina |
| Potraživanje naknade štete nastale povredom ugovorne obaveze | vreme određeno za zastarelost te obaveze | Komunalne usluge kad je isporuka odnosno usluga izvršena za potrebe domaćinstva (ili fizičkog lica): |
| 1) snabdevanje vodom za piće; | godinu dana |
| 2) prečišćavanje i odvođenje atmosferskih i otpadnih voda; | godinu dana |
| 3) proizvodnja i distribucija toplotne energije; | godinu dana |
| 4) upravljanje komunalnim otpadom; | godinu dana |
| 5) gradski i prigradski prevoz putnika; | godinu dana |
| 6) upravljanje grobljima i pogrebne usluge; | godinu dana |
| 7) upravljanje javnim parkiralištima; | godinu dana |
| 8) obezbeđivanje javnog osvetljenja; | godinu dana |
| 9) upravljanje pijacama; | godinu dana |
| 10) održavanje ulica i puteva; | godinu dana |
| 11) održavanje čistoće na površinama javne namene; | godinu dana |
| 12) održavanje javnih zelenih površina; | godinu dana |
| 13) dimničarske usluge; | godinu dana |
| 14) delatnost zoohigijene. | godinu dana |
| Potraživanje radio-stanice i radio-televizijske stanice za upotrebu radio-prijemnika i televizijskog prijemnika | godinu dana |
| Potraživanje pošte, telegrafa i telefona za upotrebu telefona i poštanskih pregradaka, kao i druga njihova potraživanja koja se naplaćuju u tromesečnim ili kraćim rokovima | godinu dana |
| Potraživanje pretplate na povremene publikacije (od isteka vremena za koje je publikacija naručena) | godinu dana |
| Potraživanja utvrđena pred sudom ili drugim nadležnim organima (i ona za koja zakon inače predviđa kraći rok zastarelosti) | 10 (deset) godina |
| Potraživanja utvrđena pred sudom ili drugim nadležnim organima (i ona za koja zakon inače predviđa kraći rok zastarelosti) | 10 (deset) godina |
| Zastarelost prava na utvrđivanje i naplatu poreza i sporednih poreskih davanja | 5 (pet) godina |
| Apsolutna zastarelost - zastarelost prava na utvrđivanje i naplatu poreza i sporednih poreskih davanja | 10 (deset) godina |
| Potraživanja poverilaca po okončanju likvidacije | 3 (tri) godine |
| Sva novčana potraživanja iz radnog odnosa | 3 (tri) godine |
| Potraživanja u oblasti međunarodne kupoprodaje robe | 4 (četiri) godine |
... ZA CELOKUPAN TEKST PRETPLATITE SE NA PRAVNI KOMPLET
Celokupan tekst sadrži i sledeća poglavlja:
- Zastoj zastarevanja
- Prekid zastarevanja
- Pravo merodavno za zastarelost
- Zastarelost potraživanja u oblasti međunarodne kupoprodaje robe
Pročitajte ostale članke:
