PREDLOG ZAKONA O IZMENAMA I DOPUNAMA ZAKONA O SLOBODNOM PRISTUPU INFORMACIJAMA OD JAVNOG ZNAČAJA: Propisano proširenje kruga obveznika zakona na takozvane ćerke firme, odnosno privredna društva koja su u većinskom vlasništvu pomenutih privrednih društava osnovanih od strane organa vlasti, kao i na druga pravna lica koja su osnovana od strane svih navedenih privrednih društava

Narodna skupština Republike Srbije razmatra Predlog zakona o izmenama i dopunama Zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja.

Predlogom zakona se vrše neophodna usklađivanja sa zakonima koji su u međuvremenu doneti, a od značaja su za ostvarivanje prava javnosti da zna, kao što su Zakon o tajnosti podataka ("Sl. glasnik RS", br. 104/2009) i Zakon o zaštiti podataka o ličnosti ("Sl. glasnik RS", br. 87/2018), kao i usaglašavanja sa međunarodnim standardima, transparentnosti javne uprave, kao i proaktivnog objavljivanja informacija od javnog značaja, koji postaje standard u okviru EU.

Novine u Zakonu vidljive su kroz četiri aspekta. Pre svega, u delu proaktivnog objavljivanja informacija od strane organa vlasti na njihovim veb prezentacijama kroz unapređenje transparentnosti i povećan broj informacija koje upravo treba da sadrži informator o radu.

Druga stvar, kroz proširenje kruga subjekata na koje se zakon odnosi.

Treća stvar, unapređenje statusne i funkcionalne nezavisnosti Poverenika za informacije od javnog značaj.

I kao četvrti, ne manje važan aspekt, to je sprečavanje zloupotrebe prava tražilaca informacija koji pokreću prekršajne postupke zbog prekršaja predviđenih zakonom bez prethodnog podnošenja žalbi Povereniku.

Davanjem ovlašćenja Povereniku da izdaje prekršajne nalog za nepostupanje po zahtevima, dovešće do eliminisanja ove negativne i neželjene prakse velikog broja organa javne vlasti.

Unapređenjem pravnog okvira, koji uređuje pristup informacijama od javnog značaja, povećava se transparentnost rada organa vlasti u Republici Srbiji, tako što se na kvalitetniji i precizniji način uređuje objavljivanje informatora o radu organa vlasti, odnosno, promoviše se omogućavanje pristupa informacijama na proaktivnoj osnovi.

Nove izmene zakona u potpunosti će urediti ova pitanja na način kojim se postiže najveća efikasnost i transparentnost u postupku, te se predlaže obaveza ažuriranja u roku od 30 dana od trenutka nastanka promene podatka sadržanog u informatoru.

Uvodi se obaveza izrade informatora u elektronskom, mašinski čitljivom obliku, koji treba da omogući laku pretragu potrebnih informacija. Predlaže se uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema koji bi vodio i održavao Poverenik i putem kojeg bi se objavljivali svi informatori. Uspostavljanje ovakvog sistema za koji su, kako se navodi u Godišnjem izveštaju Poverenika za 2020. godinu već stvoreni odgovarajući uslovi, treba da dovede do većeg stepena transparentnosti i lakšeg praćenja sprovođenja zakonske obaveze organa vlasti da izrađuju informatore o svom radu.

Predlogom zakona je proširen krug subjekata kojima se utvrđuje status organa vlasti koji su u obavezi da postupaju po zakoni i tu su uključene i određene kategorije fizičkih lica sa javnim ovlašćenjima poput javnih beležnika i javnih izvršitelja, zatim javna preduzeća, ustanove, organizacije i druga pravna lica koja su osnovana propisom ili odlukom organa Republike Srbije, autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave i novina uključujući tu i gradske opštine, potom, privredna društva u većinskom državnom vlasništvu, privredna društva koja su u većinskom vlasništvu ili pod upravljačkom kontrolom pomenutih privrednih društava, kao i druge organe vlasti na koje se zakon do sada nije odnosio.

Trenutna definicija organa vlasti za potrebe primene zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja relativno je široka. Postojala je potreba da se radi usklađivanja sa međunarodnim zahtevima, pre svega Tromso konvencijom koja promoviše transparentnost institucije države kao ključnu karakteristiku dobrog upravljanja proširi krug subjekata sa definicijom organa vlasti, polazeći pritom od realne situacije da postoje ili su ustanovljene i neke nove kategorije subjekta.

Osim toga, aktuelni tekst zakona prilikom određivanja kruga lica koja se smatraju organom vlasti pravi dve kategorije takvih organa, pri čemu se za jednu od njih državni organ određuje veći broj obaveza, na primer, izrada informatora i podnošenje izveštaja Povereniku. Pokazalo se da je ovakva razlika neopravdana u mnogim slučajevima i da bi je trebalo otkloniti jer sužava obim ostvarivanja prava.

Predlogom zakona je predviđeno da se u organe vlasti uz jedinice lokalne samouprave, to su opštine, gradovi i grad Beograd uvrste i organi gradskih opština, s obzirom na značaj i obim informacija kojima raspolažu da bi se rasteretile centralne gradske uprave i da bi se ubrzao proces o dobijanju informacija povodom podnetih zahteva.

Posebno se precizira i dosadašnja definicija pravnog lica koje osniva ili finansira u celini, odnosno u pretežnom delu državni organ tako što se navodi da pod organe vlasti spadaju i javna preduzeća, ustanove, organizacije i druga pravna lica koja su osnovana propisom ili odlukom organa Republike Srbije, autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, uključujući tu, ponavljam opet i gradske opštine.

Dakle, Predlogom zakona se precizira da u krug organa vlasti spadaju i privredna društva, u većinskom državnom vlasništvu, pod čime se podrazumeva većinsko vlasništvo bilo kog od ranije navedenih organa vlasti, pojedinačno ili u zbiru.

Međutim, bitna novina u odnosu na dosadašnji zakon je proširenje kruga obveznika zakona na takozvane ćerke firme, odnosno privredna društva koja su u većinskom vlasništvu pomenutih privrednih društava osnovanih od strane organa vlasti, kao i na druga pravna lica koja su osnovana od strane svih navedenih privrednih društava.

Predlogom zakona je preciziran i obim informacija koje treba da budu pružene, odnosno treba da ih pružaju ona pravna lica koja obavljaju neke delatnosti od opšteg interesa, imaju javna ovlašćenja ili koja su finansirana od strane organa vlasti.

Predviđeno je da i takva pravna lica koja imaju svojstvo organa vlasti i obaveze izveštavanja u odnosu na one informacije koje se odnose na obavljanje javnog posla ili finansiranje iz javnog izvora, ali ne i za sve informacije koje su u njihovom posedu.

Položaj Poverenika je unapređen postizanjem većeg stepena transparentnosti, učešćem javnosti u postupku njegovog izbora, formulisanjem odredba kroz raspisivanje takođe javnog poziva od strane predsednika Narodne skupštine, kao i kroz obavezu nadležnog skupštinskog odbora da pre utvrđivanja predloga za izbor Poverenika obavi javni razgovor sa kandidatima, omogući im da iznesu svoje stavove u ulozi i načinu ostvarivanja dužnosti Poverenika.

Mandat Poverenika sa sadašnjih sedam produžava se na osam godina, i ograničava se na jedan mandat, a sve to u skladu sa venecijanskim principima imaju za cilj sprečavanje tzv. profesionalizacije vršenja dužnosti Poverenika.

Takođe, prema godišnjim izveštajima Poverenika u primeni zakona sa aspekta ostvarivanja nadležnosti Poverenika, uočeno je da postoje teškoće u upravnim izvršenjima njegovih rešenja, kao i da je otežano sprovođenje njegovih ovlašćenja. Novo zakonsko rešenje daje operativnije ovlašćenje Povereniku da izrekne kazne zbog ne izvršenja njegovih, odnosno njenih odluka u zavisnosti ko bude na mestu Poverenika.

Sa druge strane, dosadašnja primena zakona ukazala je i na mogućnost zloupotrebe prava od strane tražilaca informacija koji neretko pokreću prekršajne postupke zbog prekršaja predviđenih zakonom bez prethodnih podnošenja žalbi Povereniku.

Imajući u vidu navedeno, bitne novine sadržane su u novom članu zakona koji se odnosi na obaveznost izvršenje rešenja Poverenika. Dakle, kao prvo, Povereniku se daje ovlašćenje za podnošenje zahteva za pokretanje prekršajnih postupaka kada u žalbenim postupcima oceni da je učinjen prekršaj predviđen zakonom. Sa ovim rešenjem je povezana i odredba koja predviđa da se podnošenje zahteva za pokretanje prekršajnog postupka od strane tražioca informacije uslovljava prethodnim podnošenjem žalbe Povereniku, odnosno pokretanjem upravnog spora pred Upravnim sudom kada žalba Povereniku nije dopuštena.

Na ovaj način otklanja se mogućnost zloupotrebe prava koju pruža trenutno važeći zakon koji je podnošenje zahteva za pokretanje prekršajnih postupaka razdvojio od žalbenog postupka što u praksi dovodi do velikog broja ovih zahteva podnetih od strane tražilaca informacija i to preko advokata bez prethodno izjavljenog pravnog sredstva protiv odluke, odnosno postupanja organa vlasti.

Ovakvo postupanje, odnosno neizjavljivanje žalbe Povereniku, uz podnošenje zahteva za pokretanje prekršajnog postupka, daje osnova za zaključak da to podnošenje zahteva za pristup informaciji nije imalo za svrhu dobijanje informacije, već da je predstavljalo samo sredstvo usmereno ka ostvarivanju prava na naknadu advokatskih usluga u postupku pred Prekršajnim sudom što predstavlja klasičan primer zloupotrebe prava.

Nema sumnje da put ka dobijanju tražene, odnosno potrebne informacije u slučaju kada organ vlasti odbija da omogući pristup, vodi preko postupka pred Poverenikom, odnosno Upravnim sudom, a ne preko prekršajnih postupaka. Te je stoga usvojeno rešenje da se sa pokretanjem prekršajnog postupka sačeka dok se ne okončaju odgovarajući drugostepeni postupci, navela je ministarka državne uprave i lokalne samouprave, Marija Obradović.

Izvor: Vebsajt Narodne skupštine, 27.10.2021.
Naslov: Redakcija