NACRT ZAKONA O IZMENAMA I DOPUNAMA ZAKONA O ZAŠTITI PRIRODE - Tekst propisa, koji je na javnoj raspravi do 7. aprila 2021. godine

Član 1.

U Zakonu o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10, 91/10-ispravka i 14/16 i 95/18-drugi zakon - u daljem tekstu: Zakon), u članu 5. stav 1. posle tačke 7) dodaje se tačka 8), koja glasi:

,,8) načelo predostrožnosti, kada postoji pretnja nastanka značajne ili nepovratne štete za zaštićeno prirodno dobro, značajnog negativnog uticaja na ciljeve očuvanja ili celovitosti ekološke mreže, nedostatak naučne izvesnosti neće biti uzet kao razlog za nedonošenje odluke, odlaganje ili nepreduzimanje mere za sprečavanje ugrožavanja i degradacije prirode u skladu sa ovim zakonom. "

Član 2.

U članu 8. stav 2. posle reči:,,životne sredine.", umesto tačke, stavlja se zapeta i dodaju reči: "odnosno nakon sprovedenog postupka ocene prihvatljivosti u skladu sa odredbama ovog zakona."

U stavu 6. reči :,,iz stava 3. ovog člana.", zamenjuju se rečima "iz stava 5. ovog člana."

Član 3.

U članu 9. stav 1. posle reči:,,ovog zakona" dodaju se reči u zagradi:,,(u daljem tekstu: planovi ili projekti) ".

U stavu 2. posle tačke 8) dodaju se tač. 8a. i 8b. koje glase:

,,8a) mere ublažavanja i/ili sprečavanja značajnih uticaja na ekološki značajno područje u skladu sa uslovima prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje;

8b) mere praćenja uticaja sprovođenja plana ili programa na ekološki značajno područje u skladu sa uslovima prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje;"

Stav 3. briše se.

U stavu 4. koji postaje stav 3. dodaje se tačka 4) koja glasi:

,,4) izjava o mogućim uticajima sprovođenja plana ili projekta na ciljeve očuvanja i celovitost ekološki značajnog područja (u daljem tekstu: izjava o uticaju). "

Posle stava 5. koji postaje stav 4. dodaju se novi st. 5 - 7. koji glase:

,,Akt o uslovima zaštite prirode, za nacionalne parkove i zaštićena područja I i II kategorije koje proglašava Vlada, izdaje se po prethodno pribavljenom mišljenju Ministarstva.

Akt o uslovima zaštite prirode za zaštićeno područje koje proglašava nadležni organ autonomne pokrajine, izdaje se po prethodno pribavljenom mišljenju nadležnog organa autonomne pokrajine.

Rešenje iz stava 4. ovog člana, zavod dostavlja i Ministarstvu, organu nadležnom za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine i upravljaču zaštićenog područja."

Dosadašnji st. 6 - 10. postaju st. 8 - 12.

U novom stavu 10. broj:,,7." zamenjuje se brojem:,, 9."

Član 4.

Posle člana 9. dodaje se član 9a. koji glasi:

,,Član 9a.

Za planove ili projekte za koje postoji obaveza sprovođenja posebnog postupka u skladu sa članom 10. ovog zakona akt o uslovima zaštite prirode se može izdati tek nakon srpovedenog postupka ocene prihvatljivosti i u skladu sa utvrđenim uslovima prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje, odnosno utvrđenim kompenzacijskim merama.

Umesto rešenja iz člana 9. ovog zakona, kada utvrdi da je zahtev za izdavanje akta o uslovima zaštite prirode podnet suprotno stavu 1. ovog člana, nadležni zavod donosi rešenje kojim se odbacuje zahtev, sa obrazloženim mišljenjem o razlozima postojanja obaveze sprovođenja postupka ocene prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje (u daljem tekstu: rešenje o potrebi sprovođenja postupka ocene prihvatljivosti plana ili projekta), u skladu sa kriterijumima za utvrđivanje postojanja obaveze sprovođenja ocene prihvatljivosti propisane aktom Vlade u skladu sa odredbama ovog zakona.

Nadležni zavod obavezno izdaje rešenje iz stava 2.ovog člana, ukoliko na osnovu podataka dostavljenih uz zahtev, ne može van razumne naučne sumnje, isključiti postojanje rizika značajnih negativnih uticaja sprovođenja plana ili projekta, samostalno ili zajedno sa drugim planovima ili projektima, na ciljeve očuvanja i celovitost jednog ili više ekološki značajnih područja, uzimajući u obzir naročito planiranu lokaciju, položaj, svrhu, obuhvat, način sprovođenja, izvođenja, trajanje, očekivane uticaje plana i projekta i osetljivost i izloženost uticajima ciljeva očuvanja i celovitosti ekološki značajnog područja."

Član 5.

Član 10. menja se i glasi:

,,Član10.

Ocena prihvatljivosti sprovođenja plana ili projekta za ekološki značajno područje (u daljem tekstu: ocena prihvatljivosti) je poseban upravni postupak kojim se utvrđuju i ocenjuju mogući uticaji strategije, plana, ili projekta na ciljeve očuvanja i celovitost ekološki značajnog područja.

Ocena prihvatljivosti se sprovodi i za strategije kao i svaku izmenu i/ili dopunu strategije, koja sama ili sa drugim strategijama, planovima ili projektima može imati značajan negativan uticaj na ciljeve očuvanja i celovitosti jednog ili više ekološki značajnih područja.

Ocena prihvatljivosti se sprovodi za plan ili projekat, kao i svaku izmenu i/ili dopunu plana ili projekta, koji sam ili sa drugim planovima ili projektima može imati značajan negativan uticaj na ciljeve očuvanja i celovitosti jednog ili više ekološki značajnih područja.

Ocena prihvatljivosti se ne sprovodi za plan ili projekat koji je neposredno povezan sa upravljanjem ili nužan za upravljanje ekološki značajnim područjem."

Član 6.

Posle člana 10. dodaju se čl. 10a-10d, koji glase:

,,10a.

Postupak ocene prihvatljivosti sprovodi se u skladu sa načelom predostrožnosti, na osnovu najboljih dostupnih naučnih dokaza i metoda u okviru priprema plana ili projekta, pre stavljanja u proceduru usvajanja plana, izdavanja lokacijskih uslova, lokacijske dozvole, ili drugog odobrenja za sprovođenje ili izvođenje.

Postupak ocene prihvatljivosti pokreće pismenim zahtevom organ nadležan za pripremu plana ili strategije, pravno ili fizičko lice koje je u skladu sa posebnim propisom u obavezi da donese plan, osnovu, ili program kao i i nosilac projekta, radova, ili aktivnosti.

Podnosilac zahteva za ocenu prihvatljivosti iz stava 2. ovog člana, uz zahtev dostavlja izveštaj o uticaju sprovođenja plana ili projekta na ekološki značajno područje (u daljem tekstu: izveštaj o uticaju), koji može sadržati i predlog mera ublažavanja i/ili sprečavanja značajnih uticaja i/ili mera praćenja uticaja, sprovođenja plana ili programa na ekološki značajno područje kojim se otklanja rizik značajnog štetnog uticaja na ciljeve očuvanja i zaštite celovitosti.

Član 10b.

Postupak ocene prihvatljivosti sprovodi Ministarstvo.

Postupak ocene prihvatljivosti za teritoriju autonomne pokrajine, sprovodi organ nadležan za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, osim za fazu utvrđivanja postojanja preovladavajućeg javnog interesa za sprovođenje plana ili programa i odobravanje plana ili projekta uz kompenzacijske mere.

Postupak ocene prihvatljivosti sastoji se iz sledećih faza:

1) prethodne ocene prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje (u daljem tekstu: prethodna ocena),

2) glavne ocene prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje (u daljem tekstu: glavna ocena), i

3) utvrđivanja postojanja preovladavajućeg javnog interesa za sprovođenje plana ili programa i odobravanje plana ili projekta uz kompenzacijske mere (u daljem tekstu: utvrđivanje postojanja prevladavajućeg javnog interesa).

Nadležni organ za sprovođenje postupka ocene prihvatljivosti može da obrazuje stručnu komisiju, odnosno ovlasti stručno lice za ocenu izveštaja o uticaju.

Član 10v.

О zahtevu za ocenu prihvatljivosti, nadležni organ odlučuje rešenjem koje sadrži obrazloženu ocenu o mogućim značajnim negativnim uticajima sprovođenja predloženog plana ili projekta, nakon što sprovede prethodnu ocenu i glavnu ocenu, razmotri izveštaj o uticaju, predložene mere ublažavanja, sprečavanja i/ili praćenja uticaja, razmotri mišljenje zavoda, mišljenja zainteresovanih organa i organizacija i druga mišljenja i podatke do kojih sam dođe u postupku.

Nadležni organ može na osnovu sprovedene prethodne ocene i uz prethodno obrazloženo mišljenje zavoda odlučiti da nije potrebno sprovođenje glavne ocene, ukoliko na osnovu sprovedenog postupka, dostavljenih dokaza, informacija i utvrđenih odlučnih činjenica može izvesti ocenu da:

- predloženi plan ili projekat predstavlja plan ili projekat, koji zadovoljava propisane kriterijume, ili

- sprovođenje predloženog plana ili projekta neće imati značajne negativne uticaje na ciljeve očuvanja i celovitost ekološki značajnog područja, ili

- sprovođenje mera ublažavanja i/ili sprečavanja koje podnosilac zahteva predloži u zahtevu ili u toku postupka, isključuju rizik nastanka značajnih negativnih uticaja sprovođenja plana ili projekta.

Organ nadležan za sprovođenje ocene prihvatljivosti može na osnovu sprovedene prethodne ocene izdati rešenje kojim se odbija zahtev, ukoliko je na osnovu činjenica utvrđenih u sprovedenom postupku očigledno da će plan ili projekat imati značajne negativne uticaje na ciljeve očuvanja ili celovitost ekološki značajnog područja.

Nadležni organ će na osnovu sprovedene glavne ocene i uz prethodno obrazloženo mišljenje zavoda, drugih dokaza, informacija i utvrđenih odlučnih činjenica odlučiti:

- da sprovođenje predloženog plana ili projekta nije prihvatljivo za ekološki značajno područje, ili

- da je sprovođenje predloženog plana ili projekta prihvatljivo za ekološki značajno područje uz prethodno utvrđene mere ublažavanja, sprečavanja i praćenja uticaja (uslovi prihvatljivosti).

Organ nadležan za sprovođenje ocene prihvatljivosti obavezno izdaje rešenje kojim se odbija zahtev, ukoliko na osnovu činjenica utvrđenih u sprovedenom postupku glavne ocene i pored predloženih mera ublažavanja i/ili sprečavanja značajnih uticaja, ne može, van razumne naučne sumnje, isključiti postojanje rizika značajnih negativnih uticaja sprovođenja plana ili projekta, samostalno ili zajedno sa drugim planovima ili projektima, na ciljeve očuvanja i celovitost jednog ili više ekološki značajnih područja.

Odluke iz ovog člana donose se, uzimajući u obzir naročito planiranu lokaciju, položaj, svrhu, obuhvat, način sprovođenja, izvođenja, trajanje, očekivane uticaje plana i projekta i osetljivost i izloženost uticajima ciljeva očuvanja i celovitosti ekološki značajnog područja u skladu sa kriterijumima za ocenu prihvatljivosti propisanim u skladu sa aktom vlade iz ovog člana.

Vlada bliže propisuje:

- kriterijume za utvrđivanje postojanja obaveze sprovođenja ocene prihvatljivosti,

- sadržaj i način podnošenja zahteva za pokretanje postupka prethodne ocene,

- sadržaj i način podnošenja zahteva za pokretanje postupka glavne ocene,

- sadržaj i način podnošenja zahteva za pokretanje postupka utvrđivanja postojanja prevladavajućeg javnog interesa,

- sadržinu izjave o uticaju i slučajeve u kojima nije neophodno dostaviti izjavu o uticaju uzimajući u obzir naročito planiranu lokaciju, svrhu, obuhvat, način sprovođenja, izvođenja, trajanje, očekivane uticaje plana i projekta i osetljivost i izloženost uticajima značajnog područja,

- sadržaj izveštaja o uticajima, obim i kvalitet podataka, stepen stručnosti izrađivača,

- kriterijume za ocenu prihvatljivosti plana ili projekta za ekološki značajno područje,

- kriterijume za utvrđivanje postojanja drugog alternativnog rešenja, način utvrđivanja preovladavajućeg javnog interesa i kriterijume i uslove za utvrđivanje kompenzacijskih mera,

- sadržaj odluke nadležnog organa u postupku prethodne ocene,

- sadržaj odluke nadležnog organa u postupku glavne ocene,

- sadržaj odluke nadležnog organa u postupku utvrđivanja postojanja prevladavajućeg javnog interesa,

- način sprovođenja postupka prethodne ocene, postupka glavne ocene i postupka utvrđivanja postojanja prevladavajućeg javnog interesa, u postupcima strateške procene uticaja, odnosno procene uticaja projekata,

- tok postupka, sadržinu, rokove, način sprovođenja svih faza postupka ocene prihvatljivosti, kao i način obaveštavanja javnosti, konsultovanja nadležnog zavoda i drugih zainteresovanih organa i organizacija.

Član 10g.

Organ nadležan za sprovođenje ocene prihvatljivosti može doneti odluke iz člana. 10v. za strategije, planove, osnove i programe za koje se, u skladu sa posebnim zakonom, sprovodi postupak strateške procene i za projekte, za koje se u skladu sa posebnim zakonom sprovodi postupak procene uticaja na životnu sredinu, u okviru tih postupaka u skladu sa uslovima utvrđenim ovim zakonom i aktom vlade iz člana 10v. stav 7. ovog zakona.

Organ nadležan za sprovođenje postupka strateške procene uticaja, odnosno procene uticaja projekta u skladu sa posebnim zakonom, vezan je odlukama donetim u postupku ocene prihvatljivosti.

Član 10d.

U slučaju da organ nadležan za sprovođenje ocene prihvatljivosti donese rešenje kojim se odbija zahtev za ocenu prihvatljivosti u skladu sa članom 10v. ovog zakona, organ nadležan za pripremu plana, organ nadležan za pripremu strategije, nosilac plana ili nosilac projekta mogu pokrenuti postupak za utvrđivanje postojanja prevladavajućeg javnog interesa, ukoliko:

1) ne postoji drugo alternativno rešenje;

2) u odnosu na ekološki značajna područja u kojima se nalazi makar jedan prioritetni tip staništa i/ili prioritetna vrsta, samo ako postoje imperativni razlozi preovladavajućeg javnog interesa, koji se odnose na zaštitu zdravlja ljudi i javne sigurnosti, na korisne efekte od primarne važnosti za životnu sredinu i ako postoje drugi preovladavajući razlozi od javnog interesa. U odnosu na sve ostale delove ekološke mreže samo ako postoje drugi imperativni razlozi od javnog interesa, uključujući interese socijalne ili ekonomske prirode, koji preovladavaju u odnosu na interes očuvanja ovih područja;

3) je predložio kompenzacijske mere neophodne za očuvanje sveukupne koherentnosti ekološke mreže a koje je moguće sprovesti pre davanja odobrenja na planove, osnove, programe, projekte, radove i aktivnosti.

4) zahtev podnet ministarstvu u roku od godinu dana od pravosnažnosti rešenja kojim je odbijen zahtev iz člana 10a. ovog zakona.

О postojanju preovladavajućeg javnog interesa odlučuje vlada, na osnovu obrazloženog predloga ministarstva, koji obavezno sadrži:

- razloge zbog kojih je izveden zaključak da ne postoje druge povoljnije alternative za ostvarenje svrhe plana ili projekta od predloženog u skladu sa propisanim kriterijumima;

- razloge zbog kojih je izveden zaključak da su predložene kompenzacijske mere dovoljne da obezbede koherentnost ekološke mreže i da ih je moguće sprovesti u skladu sa propisanim kriterijumima

-rezultate konsultacija javnosti i zainteresovanih organa i organizacija.

Po prijemu odluke vlade o utvrđivanju preovladavajućeg javnog interesa za sprovođenje plana ili projekta, ministarstvo donosi rešenje o utvrđivanju preovladavajućeg javnog interesa, kojim se odobravaju kompenzacijske mere. "

Član 7.

U članu 18. stav 5. briše se. Dosadašnji st. 6. i 7. postaju st. 5. i 6.

Član 8.

Posle člana 35. dodaje se novi član 35a, koji glasi:

,,Član 35a.

Izuzetno od člana 35. ovog zakona, zabranjuje se izgradnja hidroelektrana u zaštićenom području, kao i korišćenje vode iz vodotokova zaštićenog područja u svrhu izgradnje hidroelektrana.

Vlada može, ukoliko se radi o projektima od opšteg interesa i nacionalog značaja dozvoliti izgradnju hidroelektrana na zaštićenom području."

Član 9.

Član 38. menja se i glasi:

,,Član 38

Ekološka mreža kao koherentna, funkcionalno i prostorno povezana celina uspostavlja se radi očuvanja tipova staništa od posebnog značaja za zaštitu, za obnavljanje i/ili unapređivanje narušenih staništa i za očuvanje staništa divljih vrsta flore i faune.

Ekološku mrežu čine: ekološki značajna područja i ekološki koridori.

Ekološki značajna područja su:

1) područja koja su biogeografskom zastupljenošću i reprezentativnošću značajna sa očuvanje tipova staništa i staništa vrsta uključujući područja za očuvanje ptica na nacionalnom nivou u skladu sa propisima iz oblasti zaštite prirode u republici srbiji;

2) područja od međunarodnog značaja koja su biogeografskom zastupljenošću i reprezentativnošću značajna za očuvanje tipova staništa i staništa vrsta uključujući područja za očuvanje ptica u skladu sa potvrđenim međunarodnim ugovorima i opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava.

3) područja od evropskog značaja koja u biogeografskom regionu ili regionima kojima pripadaju značajno doprinose održavanju ili obnavljanju u povoljnom statusu zaštite prirodnih stanišnih tipova ili vrsta, a takođe mogu značajno doprineti koherentnosti ekološke mreže NATURA 2000, i / ili za održavanje biološke raznovrsnosti u biogeografskom regionu ili dotičnim regionima, u skladu sa obavezama Republike Srbije u procesu pristupanja Evropskoj uniji.

Područja od evropskog značaja iz stava 3. tačka 3) ovog člana klasifikovaće se prema sledećim kriterijumima:

1) za zaštitu tipova staništa:

a) stepen reprezentativnosti prirodnog tipa staništa na lokalitetu,

b) površina lokaliteta pokrivena prirodnim tipom staništa u odnosu na ukupnu površinu pokrivenu tim prirodnim tipom staništa na nacionalnoj teritoriji,

c) stepen očuvanosti strukture i funkcija dotičnog prirodnog staništa i mogućnosti obnavljanja, i

d) globalna procena vrednosti područja za očuvanje dotičnog prirodnog staništa.

2) za zaštitu staništa vrsta:

a) veličina i gustina populacije vrsta prisutnih na lokalitetu u odnosu na populacije prisutne na nacionalnoj teritoriji,

b) stepen očuvanosti karakteristika staništa važnih za dotične vrste i mogućnosti obnavljanja,

c) stepen izolacije populacije prisutne na lokalitetu u odnosu na prirodni domet vrste, i

d) globalna procena vrednosti područja za očuvanje dotičnih vrsta.

Vlada utvrđuje ekološku mrežu Republike Srbije.

Aktom iz stava 5. ovog člana utvrđuju se lista važnih ekoloških područja i spisak vrsta, uključujući ptice i njihova staništa iz st. 3. i 4. ovog člana, uključujući prioritetne tipove staništa i prioritetne vrste od evropskog značaja, ekološki koridori, kriterijumi za određivanje delova ekološke mreže, opšte smernice upravljanja i način finansiranja.

Zavod, u saradnji sa drugim stručnim i naučnim institucijama priprema dokumentaciju za uspostavljanje ekološke mreže u skladu sa zakonom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima i utvrđenim kriterijumima.

Digitalnu bazu podataka i kartu ekološki značajnog područja izrađuje i ažurira Zavod za zaštitu prirode Srbije u saradnji sa stručnim i naučnim institucijama, a na osnovu podloga koje obezbeđuje Republički geodetski zavod bez naknade. "

Član 10.

Član 39. menja se i glasi:

,,Član 39

Zaštita ekološke mreže obezbediće se sprovođenjem svih neophodnih mera očuvanja koje odgovaraju ekološkim zahtevima tipova staništa i staništa vrsta za koja će se utvrditi odvojena važna ekološka područja, kao i primenom postupaka odgovarajuće procene sprovedenih u skladu sa ovim zakonom, kako bi se sprečili potencijalni uticaji projekata i planova na ekološku mrežu, a to su:

1) odgovarajući planovi upravljanja ili mehanizmi upravljanja koji su specifični za ta područja ili su integrisani u druge razvojne planove koji uključuju ciljeve očuvanja područja ekološke mreže i

2) odgovarajuće mere zakonodavne, administrativne ili ugovorne mere u skladu sa relevantnim sektorskim propisima."

Ciljevi i mere zaštite ekološke mreže odnose se na pravna lica, preduzetnike i fizička lica koja svojim aktivnostima i radovima mogu uticati na područja ekološke mreže i ekološke koridore.

Bilo koji plan, program ili projekat koji bez neposredne povezanosti sa upravljanjem područja ekološke mreže, može značajno uticati na tipove staništa i staništa vrsta za koje je utvrđeno ekološki značajno područje, bilo kao pojedinačan projekat povezan sa drugim planovima, programima ili projektima, podleže postupku ocene prihvatljivosti u skladu sa ovim zakonom, uzimajući u obzir ciljeve očuvanja i utvrđene mere zaštite tog područja.

Praćenje stanja ekološke mreže obavlja zavod i/ili druge stručne i naučne institucije po ovlašćenju Ministarstva.

Zabranjuju se radovi, aktivnosti i delatnosti koji mogu dovesti do ugrožavanja i narušavanja funkcija ekološke mreže i do narušavanja ili trajnog oštećenja svojstava i vrednosti pojedinih delova ekološke mreže.

Izuzetno od stava 5. ovog člana, Ministarstvo može dozvoliti radove, aktivnosti i delatnosti u skladu sa članom 10. ovog zakona. "

Član 11.

Član 40. menja se i glasi:

,,Član 40

Područjem ekološke mreže koje je istovremeno i zaštićeno područje ili se nalazi u okviru granice zaštićenog područja ili se sa njim graniči upravlja upravljač tog zaštićenog područja. ciljevi i mere za očuvanje i zaštitu ovog područja biće utvrđene jednim planom upravljanja za zaštićeno područje koji uključuje identifikovane tipove staništa i staništa vrsta, ciljeve i mere za očuvanje tipova staništa, staništa uključujući ptice za koje koje je određeno ekološki značajno područje na tom području.

Za upravljanje ekološki značajnim područjem i ekološkim koridorom koje nije stavljeno pod zaštitu kao zaštićeno područje, Vlada na predlog Ministarstva, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine, odnosno nadležni organ jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalazi deo ekološke mreže može odrediti ili osnovati pravno lice.

Planovi upravljanja treba da definišu ciljeve i mere za očuvanje tipova staništa i staništa vrsta uključujući ptice za koje je utvrđeno ekološki značajno područje i mogu biti uključeni u relevantne planove korišćenja prirodnih resursa na području ekološke mreže.

Plan upravljanja iz stava 3. ovog člana donosi pravno lice kome je povereno upravljanje delom ekološke mreže.

Bliži način upravljanja ekološkom mrežom utvrdiće se aktom Vlade iz člana 38. ovog zakona."

Član 12.

U članu 42. posle stava 6. dodaje se stav 7. koji glasi:

,,Ukoliko je za područje donet akt o zaštiti, a na internet stranici je postavljeno obaveštenje o izvršenoj reviziji područja sa korigovanim režimima zaštite, primenjuju se mere propisane revizijom područja prikazane u studiji zaštite iz stava 1. ovog člana."

Dosadašnji st. 7. i 8. postaju st. 8. i 9.

Član 13.

U članu 52. stav 6. briše se.

Član 14.

U članu 54. st.7. i 8. menjaju se i glase :

,,Obaveštavanje javnosti podrazumeva javni uvid i javnu raspravu o predloženom planu.

Javni uvid i javnu raspravu organizuje i sprovodi upravljač zaštićenog područja i traje 30 dana.."

Član 15.

U članu 64. stav 2. posle reči :,,strogo zaštićene", reči:,, i zaštićene", brišu se.

Član 16.

U članu 65. stav 1. posle reči :,,strogo zaštićene", reči:,, i zaštićene", brišu se.

Stav 4. menja se i glasi:

,,Strogo zaštićene divlje vrste, radnje i aktivnosti iz člana 64. ovog zakona, način rada i postupanja veštaka u postupku utvrđivanja štete, iznose naknade štete i kriterijume za izračunavanje štete propisuje ministar. "

Član 17.

U članu 68.stav 1. tačka 6) menja se i glasi:

,,6) formira čuvarsku službu i obezbedi nadzor nad sprovođenjem uslova i mera zaštite prirode; "

Član 18.

Posle člana 68. dodaje se naziv i novi član 68a. koji glase:

,,Savet korisnika zaštićenog područja

Član 68a.

U cilju obezbeđivanja interesa lokalnog stanovništva i korisnika zaštićenog područja upravljač osniva Savet korisnika zaštićenog područja (u daljem tekstu: Savet korisnika).

Savet korisnika čine predstavnici lokalnih samouprava, organizacija i udruženja čija se aktivnost odvija na području zaštićenog područja i njega čine:

1) po jedan član iz svake opštine zaštićenog područja, koji se poimenično delegira iz svake opštine;

2) jedan član predstavnik lovstva koga imenuje lovačka komora Srbije, iz članstva regionalnog odbora komore kome teritorijalno pripada zaštićeno područje;

3) jedan član iz ribolovačkih organizacija koga imenuje nadležna ribolovačka organizacija;

4) jedan član predstavnik poljoprivrednika sa zaštićenog područja;

5) jedan član predstavnik turističkih organizacija sa zaštićenog područja;

6) jedan član predstavnik lokalnih nevladinih organizacija sa zaštićenog područja.

U rad Saveta korisnika mogu se uključivati i drugi članovi nosioci prava korišćenja i eksperti, sa savetodavnim glasom.

Savet korisnika donosi preporuke o lokalno značajnim stvarima u okviru zakonom propisanih mera koje se tiču zaštićenog područja i upućuje ih upravljaču zaštićenog područja.

Savet korisnika donosi poslovnik o radu.

Radi informisanja stanovništva u opštinama zaštićenog područja i usaglašavanja njihovih interesa sa interesima zaštićenog područja, upravljač zaštićenog područja, saziva najmanje jednom godišnje Savet korisnika.

Korisnik zaštićenog područja dužan je da poštuje mere koje nalaže upravljač, a u cilju izvršavanja zakonom poverenih poslova."

Član 19.

U članu 73. dodaje se stav 3. koji glasi:

,,Bliži uslovi i mere zaštite za strogo zaštićene divlje vrste i mere zaštite njihovih staništa utvrđuju se aktom iz člana 48. ovog zakona."

Član 20.

U članu 74. stav 1. menja se i glasi:

,,Zabranjeno je korišćenje, uništavanje i preduzimanje drugih aktivnosti kojima bi se mogle ugroziti strogo zaštićene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, uključujući i ptice i njihova staništa. " Stav 3. briše se.

Član 21.

U članu 75. stav 1. menja se i glasi:

,,Izuzetno od člana 74. ovog zakona, u slučaju da ne postoji drugo zadovoljavajuće rešenje i da izuzeće nije štetno po opstanak populacija strogo zaštićenih divljih vrsta uključujući i ptice, u povoljnom stanju očuvanja u njihovom prirodnom području rasprostranjenosti, Ministarstvo može dozvoliti radnje radi: "

U stavu 3. posle reči:,,odnosno" dodaju se reči:,,sredstva, mere ili načine".

Član 22.

U članu 101. stav 2. reči:,,Strategijom, programima", zamenjuju se rečju:,,Programom".

Član 23.

U članu 103. stav 2. reči:,,srednjoročni program" zamenjuju se rečju:,,Plan", a reč:,,Strategija" zamenjuje se rečju:,,Program".

Stav 8. menja se i glasi:

,,Pokrajinski zavod za zaštitu prirode dostavlja Plan za zaštitu prirodnih dobara za period od tri godine i godišnji plan za zaštitu prirodnih dobara i izveštaj o njihovom ostvarivanju Zavodu za zaštitu prirode Srbije."

Član 24.

Naziv iznad člana 104. i član 104. st.1., 2. i 3., menjaju se i glase:

,,Planovi zaštite prirodnih dobara

Član 104.

Stručni poslovi iz člana 102. ovog zakona obavljaju se na osnovu Plana za zaštitu prirodnih dobara za period od tri godine i godišnjeg plana za zaštitu prirodnih dobara, koje donose organizacije za zaštitu prirode, u skladu sa dokumentima zaštite prirode iz člana 111. ovog zakona.

Na Plan za zaštitu prirodnih dobara za period od tri godine saglasnost daje Vlada, a na godišnji plan za zaštitu prirodnih dobara Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine.

О ostvarenju Plana za zaštitu prirodnih dobara za period od tri godine i godišnjeg plana za zaštitu prirodnih dobara, organizacije za zaštitu prirode podnose izveštaj Ministarstvu, odnosno nadležnom organu autonomne pokrajine. "

Član 25.

Član 108. menja se i glasi:

,,Član 108

U budžetu Republike Srbije obezbeđuju se podsticajna sredstva za očuvanje i zaštitu biološke, predeone i geološke raznovrsnosti, za jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji se uspostavlja područje koje je proglašeno aktom Vlade, u cilju razvoja onih delatnosti koje pogoduju očuvanju zaštićenog područja.

Vlada utvrđuje visinu podsticajnih sredstava, merila i kriterijume za njihovu raspodelu po jedinicama lokalne samouprave, kriterijume za učešće lokalne samouprave i dinamiku prenosa sredstava. "

Član 26.

U članu 111., nazivu iznad člana 112, čl. 112. i 114., reč:,, Strategija" u odgovarajućem padežu, zamenjuje se rečju:,,Program" u odgovarajućem padežu.

Član 27.

U članu 111. stav 1. reč:,,programi " zamenjuje se rečju:,,planovi."

Član 28.

U članu 112. stav 1. reči:,, za period od najmanje deset godina", zamenjuju se rečima:,,na predlog Ministarstva".

Stav 2. briše se.

U stavu 4. posle reči:,,Vlada" stavlja se tačka, a reči:,, za period od najviše pet godina. ", brišu se.

Član 29.

Naziv iznad člana 113. i član 113. menja se i glasi:

,,Sprovođenje Programa zaštite prirode

Član 113

,,Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, u okviru nadležnosti utvrđenih ovim i posebnim zakonom i u skladu sa Programom i svojim specifičnostima, donose mere za zaštitu prirode u okviru svojih planskih dokumenata. "

Član 30.

U članu 114. stav 1. menja se i glasi:

,,Ministarstvo u skladu sa odredbama zakona koji uređuje planski sistem podnosi Vladi Izveštaj o stanju prirode u Republici Srbiji, koji sadrži naročito: "

Član 31.

U članu 119. dodaje se novi stav 1. koji glasi:

,,Na postupak vršenja inspekcijskog nadzora primenjuju se odredbe zakona koji uređuje inspekcijski nadzor, ako ovim zakonom nije drugačije propisano. "

U dosadašnjem stavu 4. koji postaje stav 5. posle reči "samouprave" briše se tačka, dodaje se zapeta i reči: "kao i inspekcijski nadzor nad sprovođenjem uslova i mera zaštite prirode van zaštićenih područja na teritoriji lokalne samouprave."

Član 32.

U članu 125.stav 1. tačka 1) briše se Dodaju se nove tač) 1), 1a) i 1b), koje glase:

,,1) u planiranju, uređenju i korišćenju prostora, prirodnih resursa, zaštićenih

područja i ekološke mreže ne postupa u skladu sa uslovima i merama zaštite prirode (član 8. stav 1);

1a) osnove, planove i programe koji obuhvataju zaštićeno područje ili čije sprovođenje može imati značajan negativan uticaj na ciljeve očuvanja i celovitost ekološki značajnog područja, donese bez saglasnosti ministra nadležnog za poslove zaštite životne sredine, odnosno ocene prihvatljivosti za ekološki značajno područje (član 8. stav 2.)

1b) ne usaglasi osnove, planove i programe sa aktom o proglašenju zaštićenog područja, planom upravljanja zaštićenim područjem i smernicama za upravljanje ekološki značajnim područjima (član 8. stav 3); "

Tačka 2) menja se i glasi:

,,2) koristi prirodne resurse, obavlja građevinske i druge radove, aktivnosti i intervencije u prirodi, suprotno merama zaštite prirode utvrđenim u planovima, osnovama, programima i projektno-tehničkoj dokumentaciji (član 8. stav 5); "

U tački 3) reči u zagradi : "stav 4", zamenjuju se rečima: "stav 6".

Član 33.

U članu 126. stav 1. tačka 1) briše se. Dodaje se nova tačka 1) koja glasi:

,,1) u postupku izrade planova, osnova, programa, projekata, radova i aktivnosti ne pribavi uslove zaštite prirode ili postupa suprotno uslovima zaštite prirode (čl. 9. i 13.); ".

U tački 11) posle reči :,,gljiva". dodaju se reči:,,i ptica"..

U stavu 4. posle reči:,,stav 1. ", reči:,,tač.5),5a), 6), 6a),6b) i 7) " brišu se.

U stavu 5. posle reči stav 1. reči:,,tač.5), 5a), 6), 6a), 6b) i 7) " brišu se.

Član 34.

U članu 127.stav 1. dodaju se nove tač. 1), 1a) i 1b), koje glase:

,,1) u planiranju, uređenju i korišćenju prostora, prirodnih resursa, zaštićenih područja i ekološke mreže ne postupa u skladu sa uslovima i merama zaštite prirode (član 8. stav 1);

Dosadašnja tačka 1) postaje tačka 2).

Dosadašnja tačka 2) briše se.

U tački 5) posle reči:;,,planove", dodaju se reči:,, i programe" a posle reči:,,javnosti" dodaju se reči:,,o predlogu Plana upravljanja".

Tačka 9) briše se.

U tački 11) reči:,,srednjoročni, odnosno godišnji program zaštite prirodnih dobara " zamenjuju se rečima :,,plan za zaštitu prirodnih dobara za period od tri godine i na godišnji plan za zaštitu prirodnih dobara. "

PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 35.

Započeti postupci za rešavanje zahteva u vezi sa izgradnjom minihidroelektrana na zaštićenom području prirode, obustavljaju se po službenoj dužnosti.

Član 36.

Minihidroelektrane u zaštićenim područjima koje su na dan stupanja na snagu ovog zakona, već izgrađene i obavljaju delatnost po propisima, nastavljaju sa radom u skladu sa zakonom, do isteka važećih dozvola odnosno ugovora.

Član 37.

Područja koja su klasifikovana kao područja od evropskog značaja u skladu sa kriterijumima utvrđenim u članu 38.stav 4. ovog zakona, uspostavljaju se kao delovi ekološke mreže u skladu sa članom 38.stav 5. ovog zakona i uživaju punu zaštitu u skladu sa odredbama ovog zakona dok ne postanu deo evropske ekološke mreže NATURA 2000.

Član 38.

Na podzakonske propise donete u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10, 91/10-ispravka, 14/16 i 95/18-drugi zakon), koji na drugačiji način uređuju pitanja koja su predmet uređivanja ovog zakona primenjuju se odredbe ovog zakona, do njihovog usaglašavanja sa ovim zakonom.

Član 39.

Podzakonski propisi za sprovođenje ovog zakona biće doneti u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Član 40.

Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

IZ OBRAZLOŽENjA

II RAZLOZI ZA DONOŠENjE ZAKONA I CILjEVI KOJI SE OSTVARUJU

Razlog za donošenje predloženih izmena Zakona o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10, 91/10-ispravka, 14/16 i 95/18-drugi zakon - u daljem tekstu: Zakon) je potreba da se otklone određeni problemi i nedostaci koji su uočeni u dosadašnjoj primeni Zakona, obaveza usklađivanja sa odredbama Zakona o planskom sistemu Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 30/18) kao usklađivanja sa Zakonom o inspekcijskom nadzoru ("Službeni glasnik RS", br. 36/15, 44/18-dr. Zakon i 95/18). Takođe, pojedine odredbe Zakona kojima je izvršeno usklađivanje sa propisima Evropske Unije, potrebno je precizirati i otkloniti nedostatke koji su uočeni u dosadašnjoj primeni tih odredaba Zakona. U tom smislu odredbe koje se odnose na postupak Ocene prihvatljivosti za ekološku mrežu kao i odredbe o ekološkoj mreži su detaljnije razrađene i potpunije definisane, čime se jedan od najvažnijih procesa u zaštiti prirode, a to je proces uspostavljanja ekološke mreže Republike Srbije, odnosno ekološke mreže Evropske Unije, NATURA 2000, definiše u skladu sa zahtevima Direktive 92/43/EEZ o očuvanju prirodnih staništa i divljih životinjskih i biljnih vrsta (u daljem tekstu: Direktiva o staništima) i Direktive 2009/147/EZ o očuvanju divljih ptica (u daljem tekstu: Direktiva o pticama).

Takođe, jedan od razloga za predloženim izmenama su problemi do kojih je dovela izgradnja malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE) u zaštićenim područjima, uz veliko negodovanje i protivljenje kako građana koji žive u neposrednom okruženju odnosno u tim zaštićenim područjima, tako i stručne javnosti, mnogobrojnih predstavnika stručnih i drugih institucija, Zaštitnika građana, nevladinog sektora i drugih.

U vezi sa aktuelnom situacijom i problemima koji su nastali zbog izgradnje malih hidroelektrana, potrebno je predočiti kontekst, odnosno istorijat izgradnje MHE, kao i planska, strateška i pravna dokumenta kojima je omogućena izgradnja MHE u Republici Srbiji.

U Srbiji se oko 10,4% ukupnog energetskog potencijala nalazi u vodotocima na kojima se mogu graditi male hidroelektrane. Procene su bazirane na Katastru malih hidroelektrana iz 1987. godine kojim je opisano 856 lokacija za izgradnju MHE, snage od 90 kW do 8,5 MW, ukupne snage 449 MW i 1 590 GWh, pri čemu oko 90% lokacija poseduje tehnički potencijal snage ispod 1 MW. Pored ovih 856 lokacija koje se nalaze u užoj Srbiji, prema katastru malih hidroelektrana u AP Vojvodini postoji potencijalnih 13 lokacija pogodnih za izgradnju kapaciteta.

Ozbiljnije razmatranje korišćenja potencijala malih hidroelektrana u Srbiji počinje krajem osamdesetih godina prošlog veka, kada su Energoprojekt i Institut Jaroslav Černi uradili Katastar Malih hidroelektrana u Republici Srbiji. Taj dokument je pokazao značajan energetski potencijal kojim Srbija raspolaže u malim vodotokovima.

Politika razvoja elektroprivrede posle Drugog svetskog rata bila je vrlo kratko vreme usmerena na izučavanje i izgradnju malih hidrocentrala. U tom kratkom periodu izgrađen je izvestan broj manjih hidroelektrana, a zatim su istraživanja manjih vodotokova u cilju izgradnje MHE zapostavljena. U tom periodu uglavnom su građene velike hidroelektrane poput Đerdapa, Bajine Bašte i dr.

Imajući u vidu činjenicu da je Prostornim planom RS utvrđeno da se MHE grade na osnovu tehničke dokumentacije, koja je izrađena prema pravilima gradnje prostornih planova područja posebne namene i jedinica lokalne samouprav i da je Katastar malih hidroelektrana iz 1987. godine predstavljao dokumentacionu podlogu za lokacije za izgradnju MHE koje su definisane Prostornim planom RS, kao i da su pregledom i analizom postojećeg katastra malih hidroelektrana konstatovani sledeći opšti nedostaci, i to:

• U Katastru MHE Srbije nisu uzeta u obzir ograničenja u pogledu upravljanja režimom voda, vodosnabdevanja, kanalisanja i sanitarne zaštite voda, zaštite prirodnih i kulturno istorijskih vrednosti;

• U katastru nije urađena tehno-ekonomska analiza kako bi se izvršila ocena lokacije za izgradnju male hidroelektrane;

• U postojećem katastru nije posvećena pažnja definisanju minimalno održivog protoka – garantovanog proticaja koji se mora ispustiti na vodozahvatu, što je u današnje vreme neophodno i obavezno.Takođe kada bi se izvršilo detaljnije sagledavanje minimalno održivog protoka i perioda malovođa veliki broj profila na kojima je u starom katastru vršena mogućnost izgradnje MHE ne bi mogao da uđe u novi katastar. Prethodno navedeno se najpre odnosi na profile gde je srednji proticaj vrednosti ispod 150 l/s, na vodotokovima bujičnog karaktera, tako da je realno očekivati da hidroelektrane na ovakvim vodotokovima ne rade praktično nešto manje od pola godine, tako da će i proizvodnja biti manja.

• Postojeći katastar nije obuhvatio geološke karte na kojima bi sadržao prikaz geološke građe terena na lokaciji MHE (posebno za MHE uz koju bi se gradile brane i akumulacije), položaje mogućih klizišta i eventualno krupnijih raseda.

Podaci iz Katastra malih hidroelektrana Republike Srbije često ne odgovaraju stvarnom stanju na terenu i ne bi ih trebalo striktno primenjivati u današnjim uslovima bez tehno-ekonomske i posebno ekološke evaluacije rešenja i saglasno optimalnom korišćenju raspoloživog potencijala vodotoka. Usled značajnog protoka vremena od izrade ovih katastara i nastalih promena u prostoru i hidrologiji, isti se mogu koristiti kao dokumentaciona podloga za pripremu izgradnje MHE uz neophodnost prethodne provere stanja u prostoru i hidrologiji. Ove objekte je moguće graditi i na drugim lokacijama, uz saglasnost nadležnog ministarstva u pogledu maksimalnog iskorišćenja energetskog potencijala vodotokova i saglasnosti drugih ministarstava i institucija. Male hidroelektrane, nisu ekološki prihvatljive na delovima zaštićenih područja bez obzira na režim zaštite, što treba imati u vidu kao jedan od kriterijuma prilikom revizije lokacija malih hidroelektrana i proglašenja zaštićenih područja.

2010. godine, kada je u Srbiji počeo da se primenjuje sistem "fid-in" tarifa, prisutan je kontinuirani rast novih kapaciteta za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora energije. Rast je značajniji sa aspekta broja novoizgrađenih kapaciteta nego u pogledu instalisane snage.

Treba takođe naglasiti da je pre svih, korišćenje voda i upravljanje vodama u nadležnosti ministarstva nadležnog za vode. Zakon o vodama ("Službeni glasnik RS", br.30/10,93/12,101/16,95/18 95/18-dr.zakon), sadrži odredbe o vodnim objektima za proizvodnju hidroelektrične energije i druge namene - brane sa akumulacijama, dovodni i odvodni kanali i uređaji koji im pripadaju.

Prema tom zakonu, član 24), Integralno upravljanje vodama (u daljem tekstu: upravljanje vodama), u smislu ovog zakona, čini skup mera i aktivnosti usmerenih na održavanje i unapređenje vodnog režima, obezbeđivanje potrebnih količina voda zahtevanog kvaliteta za različite namene, zaštitu voda od zagađivanja i zaštitu od štetnog dejstva voda.

Upravljanje vodama je u nadležnosti Republike Srbije.

Upravljanje vodama Republika Srbija ostvaruje preko Ministarstva i drugih nadležnih ministarstava, organa autonomne pokrajine, organa jedinice lokalne samouprave i javnog vodoprivrednog preduzeća.

U skladu sa tim zakonom, upravljanje vodama zasniva se između ostalog na:

1) načelu održivog razvoja - upravljanje vodama mora se odvijati tako da se potrebe sadašnjih generacija zadovoljavaju na način kojim se ne ugrožava mogućnost budućih generacija da zadovolje svoje potrebe, odnosno mora se obezbediti korišćenje voda zasnovano na dugoročnoj zaštiti raspoloživih vodnih resursa, po količini i kvalitetu.

U skladu sa tim zakonom propisane su nadležnosti i procedure i u postupku izgradnje malih hidroelektrana, izdavanje vodnih uslova, saglasnosti i dozvola.

Iz navedenog sledi, da su male hidroelektrane, faktički i pravno, prisutne u Republici Srbiji, više decenija, pa već Katastar iz 1987. godine, kao što je rečeno predviđa potencijalne lokacije za njihovu izgradnju a isti je planiran da se revidira. Takođe prostorni planovi od republičkog do lokalnog nivoa sadrže planirane lokacije za izgradnju malih hidroelektrana. Takođe, ne treba posebno naglašavati, s obzirom da je već navedeno, da je sa stanovišta energetike izgradnja malih hidroelektrana kao jednog od vidova obnovljivih izvora energije, posebno značajna, pa se u skladu sa zakonom stimuliše izgradnja istih novčanim podsticajima.

Takođe, imamo zahteve i veliku društvenu kampanju protiv izgradnje malih hidroelektrana, gde određeni stručni krugovi daju stručne argumente dokazujući njihovu štetnost po prirodu i životnu sredinu, i male gotove zanemarljive efekte u smislu energetskog potencijala.

Sa druge strane, moramo biti svesni činjenice da je priroda u svetu ali i u našoj zemlji, pod velikim pritiskom različitih faktora ugrožavanja i mnoge biološke vrste su u većem ili manjem stepenu ugrožene, na pragu nestajanja ili su čak zauvek izgubljene.

Teritorija Srbije, obuhvata 7,81 % zaštićenih područja i kao takva pripada jednom od najznačajnijih centara biodiverziteta u Evropi, sa brojnim specifičnim ekosistemima. Srbija poseduje bogat genofond divljih i gajenih biljnih i životinjskih vrsta i varijeteta koji predstavljaju nezamenljive resurse za razvoj mnogih privrednih grana, pre svega poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, turizma i dr.

Kao najočuvaniji i najdragoceniji objekti prirode i značajni centri biološke raznovrsnosti, zaštićena područja na teritoriji Republike Srbije stavljena su pod zaštitu u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i međunarodnim ugovorima. Zaštićena područja u Republici Srbiji predstavljaju područja koja po svojim ekološkim, biogeografskim i drugim karakteristikama predstavljaju prirodne celine od izuzetnog značaja sa ekosistemima i predelima posebnih vrednosti u pogledu izvornosti, biološke raznovrsnosti, reprezentativnih geomorfoloških, geoloških, hidroloških i drugih pojava i procesa, kao i kulturno-istorijskih vrednosti i antropofenomena nastalih u interakciji čoveka i prirode.

Nacionalni parkovi, rezervati, spomenici prirode, predeli izuzetnih odlika i parkovi prirode predstavljaju očuvani deo prirode posebnih prirodnih vrednosti i predela, zbog kojih imaju trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovni i zdravstveno-rekreativni značaj.

Zaštićena područja u Republici Srbiji predstavljaju područja koja po svojim ekološkim, biogeografskim i drugim karakteristikama predstavljaju prirodne celine od izuzetnog značaja sa ekosistemima i predelima posebnih vrednosti u pogledu izvornosti, raznovrsnosti vegetacije, flore i faune, reprezentativnih geomorfoloških, geoloških, hidroloških i drugih pojava i procesa, kulturno-istorijske vrednosti i antropofenomena nastalih u interakciji čoveka i prirode i kao takvi nalaze se pod zaštitom države. Stavljaju se u funkciju sprovođenja ukupne zaštite i razvoja prirodnih resursa i svih ostalih vrednosti, specifičnosti i fenomena, Zakonom o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RSˮ, br. 36/09, 88/10 i 91/10-ispravka) i aktima o proglašenju zaštićenih područja, kao dobra od opšteg interesa.

Prostornim planom Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 88/10), površina zaštićenih područja, koja je planirana za zaštitu do 2015. godine je oko 10% a do 2021. godine oko 12%.

Zaštita prirode u Republici Srbiji, uređena je Zakonom o zaštiti prirode, koji uređuje očuvanje prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, kao dela životne sredine. Zakonom je izvršeno usaglašavanje sa ratifikovanim međunarodnim ugovorima u oblasti zaštite biodiverziteta, kao i direktivama EU o zaštiti prirode.

Pored Zakona o zaštiti prirode u okviru sistema zaštite prirodnih bogatstava i zaštićeni područja, obuhvataju Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", broj 135/04), Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", br. 135/04 i 36/09), odredbe članova 6. i 7. Zakona o nacionalnim parkovima, Zakon zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda ("Službeni glasnik RS", broj 36/09), Zakon o prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020 godine ("Službeni glasnik RS", broj 88/10) i drugi.

Oblast održivog korišćenja zaštićenih područja regulišu i drugi zakoni iz nadležnosti ministrastva poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, energetike, građevinarstva, saobraćaja, rudarstva itd.

Ti najvredniji delovi Republike Srbije se i stavljaju pod zaštitu, između ostalog i radi očuvanja prirodnih aktivnosti koje već postoje na tim područjima i koje bi se mogle razvijati i morale usmeriti ka očuvanju osnovnih vrednosti tog područja, što i predstavlja sistem održivog razvoja, odnosno usklađenost ekonomskog i društvenog razvoja s jedne strane i zaštite prirode druge strane.

Zakonom o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10, 91/10-ispravka, 14/16 i 95/18-drugi zakon - u daljem tekstu: Zakon), ustanovljeni su režimi zaštite u zaštićenim područjima, u članu 35. Zakona, na osnovu koga je izgradnja hidroeneregetskih objekata zabranjena samo u prvom režimu zaštite, odnosno u drugom i trećem režimu zaštite izgradnja hidroelektrana i hidrotehničkih radova se ograničava, tj. moguća je. Istim članom dato je ovlašćenje Vladi da bliže propiše rešime zaštite, postupak i način njihovog određivanja i objekte, radove i aktivnosti koji su zabranjeni ili ograničeni.

Uredbom o režimima zaštite ("Službeni glasnik RSˮ, broj 31/12), donetoj na osnovu člana 35. stav 12., propisano je:

Režim zaštite II stepena radove i aktivnosti ograničava na:

1) regulaciju i pregrađivanje vodotoka, formiranje vodoakumulacija kod kojih voda koja dotiče, ili se dodatno zadržava ili akumulirana voda, ograničava na količinu do ukupno 10 miliona m3, melioracione i druge hidrotehničke radove, na površinu do ukupno 5 ha;

2) izgradnju hidroelektrana pojedinačne snage maksimalno do 5 MW; Režim zaštite III stepena radove i aktivnosti ograničava na:

1) izgradnju drugih industrijskih objekata i to na izgradnju manjih objekata za pretežno lokalne potrebe, kao i izgradnju energetskih objekata i mini hidroelektrana snage maksimalno do 30 MW;

Saglasno članu 9. Uredbe o režimima zaštite, radovi koji nisu zabranjeni, kao i radovi za koje se osnovano pretpostavlja da mogu imati nepovoljne posledice na zaštićeno područje, podležu proceduri procene uticaja na životnu sredinu i pribavljanja saglasnosti u skladu sa zakonom. Takođe, članom 6. iste Uredbe, propisano je i to da radovi i aktivnosti koji su ograničeni Uredbom o režimima zaštite, a ugrožavaju neku od temeljnih vrednosti zaštićenog područja, mogu se zabranjuju se u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita prirode, aktom o proglašenju zaštićenog područja i međunarodnim ugovorima. U skladu sa članom 57. Zakona o zaštiti prirode za radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekata na zaštićenom području sprovodi se postupak procene uticaja na životnu sredinu, uz obavezno pribavljanje akta o uslovima i merama zaštite prirode. Za radove i aktivnosti, odnosno projekte za koje se ne sprovodi postupak procene uticaja na životnu sredinu, a koji mogu imati uticaj na vrednosti i obeležja zaštićenog područja, izvođač radova, odnosno nosilac projekta, dužan je da od zavoda pribavi akt о uslovima i merama zaštite prirode.

U odnosu na ovakva zakonska rešenja, uz poštovanje propisanih uslova, uz propisani inspekcijski nadzor, propisani nadzor od strane upravljača zaštićenog područja, kao i mnoge druge odredbe raznih zakona koji daju ovlašćenja za postupanje, može se reći da je u normativnom smislu u velikoj meri obezbeđena zaštita prirode i sankcionisanje u slučajevima protivzakonitog postupanja i bez obzira što je izgradnja MHE omogućena u zaštićenim područjima.

Činjenica je međutim, da je u praksi došlo do velikog uništavanja prirode, vodenih tokova i drugih segmenata životne sredine, da li zbog nepostupanja od strane investitora u skladu sa izdatim dozvolama, uslovima i saglasnostima ili pak nedovoljne kontrole i nadzora od strane svih nadležnih organa, nepoznavanja zakona, zakonskih mogućnosti, nepostupanja u skladu sa ovlašćenjima koja imaju svi akteri i sva zainteresovana lica u svakom od postupaka koji za krajnji cilj imaju izgradnju MHE u zaštićenom području. Sve navedeno dovelo je do velikog nezadovoljstva i opšte kampanje za zabranu izgradnje MHE uopšte, a pogotovu u zaštićenim područjima.

Treba istaći da svaki od relevantnih propisa koji sadrži određene procedure za izdavanje uslova, saglasnosti i dozvola a koje za za krajnji ishod imaju izgradnju male hidroelektrane, je upravni postupak, pa je i pravni put za poništaj tih akata, propisan zakonom koji uređuje upravni postupak kao i svakim od tih posebnih zakona.

Takođe, treba imati u vidu negativne uticaje privrednih aktivnosti na ukupno stanje biodiverziteta, ekološki značajna staništa, prirodne retkosti, kao i ugrožene vrste i predela u zaštićenim područjima. Negativne posledice se posebne odražavaju na stanje šumskih ekosistema i posebno osetljivih ekosistema (vlažna i močvarna staništa, stepe i šumostepe, peščare, kontinentalne slatine, visoko planinska staništa i dr.)

Moramo biti svesni činjenice da zaštita prirode, može da se ostvari samo uz međuresorsku, multi i interdisciplinarnu saradnju u ovoj oblasti. Ukoliko se ne obezbedi ugradnja kriterijuma zaštite biodiverziteta u sektorske poliktike razvoja, kao što su poljoprivreda, šumarstvo, vodoprivreda i dr. nećemo moći efikasno da ostvarimo zaštitu životne sredine, jer je zaštita i održivo korišćenje biodiverziteta, ustvari najvažnija karika za ostvarivanje tog cilja.

Postizanje ciljeva zaštite prirode zahteva pre svega uspostavljanje efikanih mehanizama za dobijanje odgovarajućih informacija i podataka za vrednovanje biodiverziteta, utvrđivanje faktora ugrožavanja i procenu stepena ugroženosti ekosistemske, specijske i genetičke komponente biodiverziteta i razumevanje međuzavisnosti i uslovljenosti privrednog razvoja kapacitetima i ograničenjima prirodnih resursa.

Tako se u naučnom radu Male hidroelektrane derivacionog tipa: beznačajna energetska korist i nemerljiva ekološka šteta, Šumarskog fakulteta u Beogradu, ističe sledeće:

"U skladu sa Nacionalnim akcionim planom za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora u Srbiji je do sada izgrađeno oko 90 malih hidroelektrana (MHE), dok je planirana izgradnja 850 MHE, dominantno derivacionog tipa, u brdsko-planinskim područjima Srbije, uglavnom, u zaštićenim prirodnim područjima (Nacionalni parkovi, Parkovi prirode, Specijalni rezervati prirode). Srbija je najsiromašnija zemlja Balkana kada su u pitanju autohtone površinske vode, a upravo na ekološki i hidrološki najvrednijim rečicama započelo je sprovođenje masovne gradnje MHE. Problemi koji su uočeni izgradnjom postojećih MHE zahtevaju hitno preispitivanje procedura za izdavanje dozvola, kako za planirane tako i izgrađene objekte, uz imperativ zabrane dalje gradnje u zaštićenim podruĉjima. Ukoliko bi se sve planirane MHE izgradile, bilo bi obezbeđeno svega 2-3,5% potreba u energetskom bilansu Srbije na godišnjem nivou, ali bi to značilo da je devastiran najveći deo kvalitetnih vodotokova brdsko-planinskog regiona Srbije. Zbog malog energetskog doprinosa, a fatalnih ekoloških posledica, vlasti u SAD su uklonile više od 1.000 MHE, u periodu 1993-2017. Slični procesi se odvijaju u Francuskoj, Španiji, Nemačkoj i Švedskoj. Drugi načini proizvodnje energije iz obnovljivih izvora imaju daleko manje negativne efekte na životnu sredinu, a ako bi se gubici Elektroprivrede Srbije (EPS) prilikom prenosa električne energije od proizvođača do korisnika smanjili za samo 2%, bila bi sačuvana količina koja bi eliminisala potrebu za derivacionim MHE.

Postavlja se pitanje šta je cilj izgradnje tolikog broja MHE: realizacija koncepta "energetske sigurnosti", kroz povećanje kapaciteta za proizvodnju električne energije ili nešto sasvim drugo. Gubici EPS (Elektroprivreda Srbije) prilikom prenosa električne energije od proizvođača do korisnika, iznose oko 17%, a ukoliko bi se smanjili za svega 2%, bila bi sačuvana količina energije koja elimiše potrebu za derivacionim MHE! Planirane i izgrađene MHE u Srbiji imaju instalisanu snagu, uglavnom u opsegu 0,1-0,5 MW, retko više od 1MW. Koje je obrazloženje za planiranu gradnju više stotina MHE, u svetlu činjenice da bi time bili uništeni najvredniji brdsko-planinski vodotokovi Srbije, mnogi u zaštićenim prirodnim područjima? Ukoliko bi se izgradilo svih planiranih 850 MHE, bilo bi obezbeđeno svega 2-3,5% potreba u energetskom bilansu Srbije na godišnjem nivou, ali bi to značilo da je devastiran najveći deo kvalitetnih vodotokova brdsko-planinskog regiona Srbije. Treba napomenuti da je Srbija najsiromašnija zemlja Balkana kada su u pitanju autohtone površinske vode (modul oticaja q=5,7 l.s-1.km-2), а upravo na ekološki i hidrološki najvrednijim rečicama započelo je sprovođenje masovne gradnje MHE.

STANjE U SVETU I REGIONU

U Evropskoj Uniji je izgrađeno oko 23.000 hidroelektrana, od čega je oko 91% MHE (21.000). MHE proizvode svega 13% električne energije dobijene snagom vode, dok veće hidroelektrane sa brojčanim učešćem od 9% proizvode čak 87% od ukupne električne energije. Kada se navodi primer Nemačke, ističe se da je izgrađeno čak 7.300 MHE, ali se često izostavlja podatak da one doprinose sa svega 0,06% u bilansu proizvedene električne energije na godišnjem nivou, sa teškim ekološkim posledicama, pre svega, ugrožavanjem ili potpunim uništenjem živog sveta. Drugi primer je Austrija, gde 2.202 MHE proizvode svega 4% električne energije dobijene snagom vode, dok 417 većih hidroelektrana proizvodi 96% električne energije. Upravo zbog malog energetskog doprinosa, a fatalnih ekoloških posledica, vlasti u SAD su uklonile više od 1.000 MHE (uglavnom derivacionog tipa), u periodu 1993-2017. Slični procesi se odvijaju u Francuskoj, Španiji, Nemačkoj i Švedskoj. Pregrađivanje manjih vodotokova značajno je smanjilo brojnost pojedinih vrsta riba i drugih organizama, tako da je kvalitet više od 70% staništa u EU ocenjen kao "nepovoljan, neodgovarajući ili lošˮ. Gotovo 47% evropskih vodotokova nema "dobar ekološki statusˮ, u skladu sa kriterijumima EU- Water Framework Directive. Ozbiljne diskusije o celishodnosti korišćenja MHE, pogotovo u brdsko-planinskim područjima, se vode i u Evropskom parlamentu zbog izraženih negativnih, ekoloških efekata, pogotovo u alpskim oblastima Austrije, Nemačke, Francuske i Italije. Najviše primedbi se odnosi na degradaciju ekosistema, smanjenje biodiverziteta, fragmentaciju staništa riba i pojačanu eroziju. Evropska komisija je Rumuniji dala obavezujući nalog da ispita održivost koncepta MHE, jer su u jako kratkom periodu izgradili više od 500 objekata i značajno narušili kvalitet akvatičnih ekosistema u svojim brdsko-planinskim područjima.

Predlaže se ukidanje stimulativnih ("feed-in") tarifa koje se primenjuju za energiju proizvedenu u MHE, jer se na taj način stvaraju nejednaki uslovi na tržištu i iniciraju mogući koruptivni procesi, uz malu energetsku korist i nesrazmerno veliku ekološku štetu.

Prema Studiji evropskih organizacija koje se bave zaštitom vodotokova, osam MHE je izgrađeno u Albaniji, Hrvatskoj i Makedoniji, sredstvima Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i Evropske investicione banke (EIB), u periodu 2013-2015. To je dovelo do nestanka ili smanjenja populacija endemskih i zaštićenih vrsta riba, ugrožavanja vodosnabdevanja lokalnih zajednica i intenzivne erozije na pristupnim putevima. Ustanovljeni su drastični primeri kršenja nacionalnih zakonodavstava i standarda zaštite životne sredine, koje primenjuju međunarodne finansijske institucije, tako da EBRD i (EIB) preispituju svoju poslovnu politiku za 2018. godinu, po pitanju finansiranja gradnje MHE. Ipak, na Balkanu je planirana izgradnja čak 2.700 objekata, iako je ovaj region već sada jedan od najugroženijih tekućim klimatskim anomalijama, koje između ostalog, dovode do značajno redukovanih proticaja u malovodnim periodima.

STANjE U SRBIJI

Proces izgradnje MHE započinje sa pregrađivanjem vodotokova i formiranjem vodozahvatnih građevina, posle čega se postavljaju derivacioni cevovodi, prosečne dužine 1-3 km, nekada i čitavih 5 km, kojima se voda transportuje do mašinske zgrade sa turbinama, odakle se vraća u vodotok. Gradnja se obavlja korišćenjem teške mehanizacije, uz potpunu destrukciju rečnog korita i priobalja, što ima fatalne posledice po živi svet akvatičnog ekosistema. Tokom malovodnih perioda vlasnici MHE gotovo svu vodu usmeravaju u derivacione cevovode, jer sa većom količinom vode

proizvode više energije i ostvaruju veći profit. Na taj način korito ostaje suvo na deonicama i od nekoliko kilometara, što dovodi do potpunog uništenja živog sveta u vodotoku.

Prema raspoloživim podacima do avgusta 2019. godine, koje su dostavili upravljači zaštićenih područja, a na osnovu analize Ministarstva zaštite životne sredine, broj MHE u zaštićenim područjima, je sledeći:

- IZGRAĐENO: 18

- U IZGRADNjI: 5

- U PLANU/NIJE IZGRAĐENO: 51

- NIJE U FUNKCIJI: 1

- SAMO VODOZAHVAT U ZP: 3

Prilikom izrade tehničke dokumentacije potrebno je odrediti "biološki minimum", odnosno "ekološki odživ protok", koji bi trebalo da obezbedi opstanak akvatičnog ekosistema. U svim projektima za MHE u Srbiji ovaj proticaj se određuje na osnovu primene računa verovatnoće, empirijskih ili statističkih metoda. Međutim, reprezentativan "biološki minimum", moguće je odrediti tek posle definisanja hidrobioloških karakteristika vodotoka, na osnovu detaljnog monitoringa živog sveta. Monitoring se obavlja simultanim radom stručnih lica iz oblasti hidrobiologije i hidrometrije, posle čega sledi uspostavljanje funkcionalne veze između neophodnih uslova za opstanak živog sveta u vodotoku i odgovarajućih nivoa vode (proticaja). Tek posle toga može se determinisati "biološki minimum", odnosno, "ekološki održiv protok". Detaljan monitoring akvatičnih ekosistema, pre izrade projektne dokumentacije, nije obavljen ni za jednu MHE u Srbiji, tako da se postavlja pitanje reprezentativnosti usvojenih vrednosti "biološkog minimuma", odnosno, nema dokaza da tako određeni proticaji obezbeđuju uslove za opstanak živog sveta u rečnom toku.

Jedan od obaveznih građevinskih elemenata na pregradnim mestima za MHE su "riblje staze", koje bi trebalo da obezbede kretanje ihtiofaune uzvodno i nizvodno od vodozahvata. Međutim one su uglavnom bez vode, zasute nanosom ili granjem, dakle potpuno nefunkcionalne. Međutim, situacija nije bolja ni u drugim zemljama: od 212 analiziranih ribljih staza u Nemačkoj, samo 10% ribe uočavaju kao moguću putanju kretanja, a svega 5% ispunjava kriterijume za efikasno kretanje riba.

Slične rezultate pokazuju istraživanja obavljena u Austriji i SAD.

Na žalost, dovoljno je pogledati primere Jošaničke reke (padine Kopaonika), Bistrice (okolina Nove Varoši) i Crnovrške reke (Stara planina, na deonici od sela Crni Vrh prema selu Balta Berilovac), da bi se razumele katastrofalne ekološke posledice gradnje MHE u Srbiji. Ono što posebno zabrinjava jeste činjenica da su Jošanička i Crnovrška reka u zaštićenim područjima gde je primarni cilj očuvanje prirodnih vrednosti a ne proizvodnja energije.

Autori naučnog rada, kao ilustrativan negativan primer planiranja, navode Park prirode "Stara planinaˮ gde je predviđena izgradnja 58 MHE. Jedan od zaključaka ovog naučnog rada, je i taj da je potrebno zabraniti gradnju MHE u zaštićenim prirodnim područjima u Republici Srbiji, što je i zahtev mnogobrojnih građana, organa i organizacija.

Primer za to je slučaj koji je postao i opšštepoznat, slučaj izgradnje male hidroelektrane "Pakleštica" na reci Visočici na Staroj Planini, koja je proglašena Parkom prirode.

U postupku preispitivanja donetog Rešenja o davanju saglasnosti na Studiju o proceni uticaja Ministarstvo zaštite životne sredine, donelo je rešenje da se ponovi postupak davanja saglasnosti na Studiju o proceni uticaja na životnu sredinu projekta izgradnje male hidroelektrane "Pakleštica" na reci Visočici.

Upravni sud je poništio to Rešenje Presudom od 17. aprila 2018. godine, ali je Vrhovni Kasacioni sud uvažio tužbu Ministarstva, i preinačio presudu Upravnog suda, dana 26.9.2018. godine.

To govori u prilog kompleksnosti ovog problema, ali i nužnosti da se u svakom pojedinačnom slučaju za koji su doneta određena pravna akta, ta ista akta ukidaju ili poništavaju u zakonom propisanom postupku i pred nadležnim organima.

U obzirom na sve moguće nejasnoće, eventualnu prenormiranost, komlikovane procedure propisane različitim zakonima, a u odnosu na zahteve javnosti, ekspanziju izgradnje malih hidroelektrana u zaštićenim područjima, štetu koja se nanosi prirodi i životnoj sredini, koja je nemerljiva u odnosu na dobit koju pojedinci imaju od izgradnje malih hidroelektrana, najeefikasnije rešenje za sprečavanje ovakvih aktivnosti u budućnosti, u zaštićenim područjima što je materija uređena Zakonom, je izmena i dopuna odredaba toga zakona na način da se zabrani izgradnja hidroenergetskih objekata u zaštićenim područjima.

Izvor: Vebsajt Ministarstva zaštite životne sredine, 19.03.2021.