ZAKON O IZVRŠENJU I OBEZBEĐENJU: Propisana ograničenja izvršenja na plati i penziji. To znači da se izvršnom dužniku u zavisnosti od visine njegovih primanja mora ostaviti deo tog primanja, koji je zakonom zagarantovan

Siromaštvo u Srbiji sve više uzima maha, a mnogim građanima visoki računi za struju i druge komunalije predstavljaju ogromni mesečni izdatak. Jovan Ristić, pravnik u "Efektivi", objašnjava šta kada, zbog neplaćenih računa i najrazličitijih dugovanja, svoje prste umeša i izvršitelj - kako mogu da se domognu vaše plate i koliki deo zarade smeju da vam skinu sa računa.

Veoma čest problem sa kojim se potrošači susreću, kada su pred javnim izvršiteljem utuženi zbog dugovanja po osnovu pruženih usluga od opšteg ekonomskog interesa (komunalne usluge, struja, telekomunikacione usluge) jeste blokada računa u banci i zaplena sredstava sa njih.

Ova situacija sama po sebi nije sporna kada dužnik nema platu ili penziju na kojima bi se moglo sprovesti izvršenje – tada će se javni izvršitelj, rukovodeći se time da je zaplena novčanih sredstava najpovoljniji način da se poverilac namiri, obratiti bankama sa zahtevom da se dužnikovi računi blokiraju i sa njih skinu sredstva u visini dugovane sume, pa ako ni toga nema, onda će posegnuti za manje povoljnim načinom: popisom, procenom i prodajom dužnikovih pokretnih stvari. Dakle, i za poverioca i za dužnika je uvek povoljnije da postoje neka novčana sredstva iz kojih se dug može namiriti, da se ne mora ići na prodaju pokretnosti.

Međutim, kad dužnik po računima za usluge od opšteg ekonomskog interesa sve vreme ima platu ili penziju, a izvršenje se sprovede blokadom njegovih računa nastaje sporna situacija, jer su članom 258 Zakona o izvršenju i obezbeđenju ("Sl. glasnik RS", br. 106/2015, 106/2016 - autentično tumačenje, 113/2017 - autentično tumačenje, 54/2019 i 9/2020 - autentično tumačenje – dalje: ZIO) propisana ograničenja izvršenja na plati i penziji. To znači da se izvršnom dužniku u zavisnosti od visine njegovih primanja mora ostaviti deo tog primanja, koji je zakonom zagarantovan.

Po propisima iz 2019. godine, ko prima platu iznad proseka, sme mu se oduzeti do jedne polovine mesečnog primanja, ko prima platu između minimalnog i prosečnog iznosa, sme mu se oduzeti do jedne trećine mesečnog primanja, a ko prima minimalac – sme mu se oduzeti do četvrtine primanja. Za natprosečne penzije, propisana kvota oduzimanja je do jedne trećine mesečnog iznosa, za penzije koje su između minimalnog i prosečnog iznosa – do jedne četvrtine iznosa a za penzije koje su manje od minimalnog iznosa – do jedne desetine.

Ova ograničenja se lako primene kada se izvršenje sprovodi preko dužnikovog poslodavca odnosno PIO fonda – ako je dužnik penzioner, jer tada javni izvršitelj obaveže isplatioca plate odnosno penzije da sam dužniku odbije sredstva, vodeći računa o zakonskim kvotama. Problem nastaje kada se izvršenje sprovodi na bankovnom računu, i to iz više razloga. Prvo, javni izvršitelj uglavnom pojma nema koja sve sredstva ležu dužniku na račun. Drugo, čak i da zna, račun se ne može blokirati delimično već isključivo u celosti. Posledica je da izvršnom dužniku, koji platu ili penziju prima na račun, a izvršenje se sprovodi na računu, bivaju zaplenjena sva sredstva, čime se praktično zaobilazi primena ograničenja iz člana 258 ZIO.

Kako dolazi do ove situacije ako već izvršni dužnik prima platu ili penziju? Zašto se javni izvršitelj opredeljuje za blokadu računa i samim tim ostavljanje dužnika bez sredstava za život kad sve vreme može da se obrati poslodavcu i PIO fondu?

Po pravilu se ovo dešava kad se dužniku preko poslodavca ili PIO fonda već prinudno nešto naplaćuje, tj. da mu se od plate ili penzije već odbijaju sredstva po nalozima drugih javnih izvršitelja. Nije retkost da neko trpi tri-četiri paralelna izvršenja za struju ili komunalije, a onda svi izvršitelji koji sprovode ta izvršenja moraju da se uklope u pomenute kvote (npr., dva izvršitelja moraju da se uklope u zakonom dozvoljenu kvotu od jedne trećine natprosečne penzije) ili da stanu u red i čekaju da se naplati izvršitelj koji je prvi zatražio prinudnu naplatu. Problem nastane kada se pojavi izvršitelj kojem padne na pamet da ne stane u red sa ostalim izvršiteljima već da jednostavno – idući za tim da poverioca što brže i povoljnije namiri a zanemarujući svoju obavezu (po tzv. načelu srazmere) da izabere predmet i sredstvo izvršenja koji su za dužnika najmanje nepovoljni (član 56 stav 2 ZIO) – napadne dužnikova sredstva u banci koja, naravno, uključuju i sredstva koja poslodavac ili PIO fond uplate dužniku na bankovni račun pošto drugi izvršitelji budu namireni. Dužnik time efektivno ostaje bez sredstava za život, a izvršitelji koji ovo rade brane se tvrdnjom da oni tobože pojma nemaju po kojim sve osnovima sredstva ležu na dužnikov račun.

Ova argumentacija pada u vodu ako se zna da svaki javni izvršitelj obavezno poseduje softver – direktno povezan sa Ministarstvom pravde, radi kontrole njihovog rada u realnom vremenu – preko kojeg vrlo jednostavnim upitom dolazi do podataka o dužnikovom radnom statusu. Dakle, javni izvršitelj za manje od jednog minuta saznaje da li je dužnik penzioner ili je zaposlen, a ako je zaposlen – gde dužnik radi, što znači da javni izvršitelj ne može da ne zna za ove podatke, i ne može da tvrdi kako pojma nije imao da dužnik prima platu ili penziju, pa je zbog toga izabrao da sprovede izvršenje na bankovnom računu. U praksi, javni izvršitelj koji ovako postupa prvo “ispipa” kod poslodavca ili PIO fonda da li su dužnikova primanja već opterećena, pa ako sazna da su opterećena, onda se obraća banci radi blokade računa i zaplene, čime zaobilazi zakonska ograničenja kojima bi bio podvrgnut kad bi stao u red i sačekao da se drugi poverioci namire.

Kako se ova situacija rešava? Postoje dva načina.

Jedan je predviđen članom 310 ZIO: izvršni dužnik treba da se dopisom obrati javnom izvršitelju i obavesti ga da je prilikom prenosa sredstava sa bankovnog računa došlo do povrede zakonskih ograničenja iz članova 257 i 258 ZIO, i da o tome dostavi odgovarajuće dokaze. Zakon pominje da se to mora učiniti “u roku od osam dana od dana izvršenog prenosa”, što je rešenje koje je Efektiva žestoko kritikovala u javnoj raspravi. U praksi, ovaj besmisleni, suvišni rok se ne tumači kao ograničenje za dužnika (u smislu da će on izgubiti pravo da se obrati izvršitelju ako prođe osam dana) već kao vremenski period u kojem javni izvršitelj mora da zadrži preneta sredstva na sopstvenom namenskom računu pre no što ih prosledi poveriocu, što znači da dužnik zapravo nije ograničen nikakvim rokom. Bilo bi besmisleno i da jeste ograničen, jer na raspolaganju uvek ima drugi, za javnog izvršitelja nepovoljniji način za rešavanje problema, a to je obraćanje javnom izvršitelju putem tzv. “zahteva za otklanjanje nepravilnosti” (član 148 ZIO). Ako izvršitelj po tom pravnom sredstvu ne postupi i nepravilnost ne otkloni, dužnik protiv njega može povesti postupak pred sudom kao drugostepenim organom, a ako sud utvrdi nepravilnost, izvršitelj se izlaže pokretanju disciplinskog postupka pre komisijom Ministarstva pravde – zbog narušavanja načela srazmere kao teška disciplinske povrede (član 527 ZIO).

Bitno je znati da javni izvršitelj, ako utvrdi da je prenosom sredstava prekršio zakonska ograničenja, mora bez odlaganja da izvrši deblokadu sredstava i “povraćaj nezakonito oduzetih sredstava na bankovni račun dužnika, odnosno na račun koji izvršni dužnik opredeli, uz napomenu da se radi o sredstvima koja ne mogu biti predmet izvršenja”.

Izvor: Vebsajt Nova, 11.10.2022.
Naslov: Redakcija